Zimowe zaloty już trwają! Dla kaczek krzyżówek to najlepszy czas na zdobycie partnera. Sprawdź, jak żyją te wszędobylskie ptaki

Krzyżówki to najliczniejszy gatunek kaczek w Polsce. Często nazywamy je po prostu dzikimi kaczkami, jednak dzikich gatunków kaczek w Polsce jest więcej. W dodatku, na przekór tej „dzikości”, krzyżówki coraz częściej można spotkać w miastach, szczególnie zimą, gdy gromadzą się w spore stadka w parkach. Ale można je spotkać przez cały rok. W naturze krzyżówki zasiedlają przeróżne podmokłe obszary, w szczególności stawy i jeziora oraz niezbyt rwące rzeki.

Krzyżówki to spore ptaki – są największymi polskimi kaczkami. Długość ich ciała to 50-65 cm, a rozpiętość skrzydeł 75-100 cm. Idzie to w parze ze sporą masą, bo te ptaki mogą ważyć od 750 g do 1,5 kg. Różnice wynikają z płci – samce są większe od samic, ale waga wiąże się z porą roku, bo jesienią kaczki gromadzą zapas tłuszczu, z którego będą korzystać zimą.

Poza wielkością samce i samice różnią się też upierzeniem, szczególnie gdy samce występują w szacie godowej, w którą się stroją już jesienią. Mają wtedy głowę pokrytą połyskliwymi zielonymi piórkami (które w pewnym świetle mogą też wyglądać na niebieskie). Białą „obroża” na szyi oddziela brązowe pióra piersi i grzbietu. Brązowe pióra występują też na skrzydłach, natomiast brzuch kaczora jest jasnoszary. Z kolei na ogonie widoczne są też czarne pióra, z których dwa są wywinięte do góry – pełnią one rolę podczas kaczych zalotów. W okresie od czerwca/lipca do września/października kolory, szczególnie głowy, są mniej wyraziste i kaczory upodobniają się do samic. A te przez cały rok są szaro-brązowe, a kolory układają się we wzór przypominający łuski. Ptaki obu płci mają na skrzydłach granatowe tzw. lusterka.

Polska nazwa krzyżówka odnosi się do łatwości, z jaką te kaczki krzyżują się z innymi gatunkami (mogą tworzyć mieszańce z ponad 20 gatunkami). Krzyżują się także z kaczkami domowymi, ale to akurat nie jest bardzo dziwne, bo są ich przodkami. Takie „krzyżówki krzyżówek” mogą mieć mieszane cechy i bywają różnie ubarwione. Czasem można je spotkać w stadach dzikich kaczek, a są nazywane sołtysami. Natomiast łacińska nazwa Anas platyrhynchos oznacza „kaczkę płaskonosą”.

Wszystkie europejskie kaczki domowe wywodzą się od krzyżówek, a zostały udomowione niezależnie w kilku miejscach. W Europie miało to miejsce prawdopodobnie na przełomie er, a kilkaset wcześniej w Chinach, natomiast Egipcie kaczki trzymano już II tysiącleciu p.n.e.

Polecamy też: Kopciuszek to mały ptak, który żyje również w miastach. Zobacz, jak wygląda i jakie ma zwyczaje

Kaczki krzyżówki często spotykamy zimą w miastach, mogłoby się więc wydawać, że to osiadłe ptaki. Tymczasem część z nich – przede wszystkim te, które żyją z dala od człowieka – odlatują na zimę. Szacuje się, że w Polsce spośród około 459–608 tysięcy par lęgowych na zimę pozostaje 179–227 tysięcy, z tym że już nie par, a osobników. Zimujące kaczki tworzą stada i często przenoszą się z miejsca na miejsce.

Dzikie kaczki są dobrymi lotnikami, mogą osiągać prędkość do 90 km/godz. Te ptaki, które odlatują, opuszczają Polskę od sierpnia do grudnia, a wracają od lutego do kwietnia. Bywa, że na zimowiskach ptaki dobierają się „międzynarodowe” pary. Krzyżówki zimują m.in. w południowej Europie i północnej Afryce.

Również kaczki pozostające w Polsce na zimę oddają się zimowym zalotom. Ich okres godowy zaczyna się pod koniec grudnia i w najlepsze trwa przez styczeń, do połowy lutego. Po zalotach – polegających m.in. na popisywaniu się przez samce upierzeniem, czemu często towarzyszą awantury między nimi, ptaki dobierają się w pary. Po zdobyciu partnerki kaczory zdecydowanie nie są im wierne, a zdarzają się również gwałty. W dodatku szybko porzucają samice wraz z lęgiem (pod koniec wysiadywania jaj).

Polecamy też: Tych ptaków jest najwięcej w Polsce, a prawie ich nie znamy. Zobacz, jak wygląda zięba i jak żyje

Kacza matka pozostaje więc z potomstwem sama, w dodatku często jest ono liczniejsze niż jej własne. Bo wśród samic występuje wyjątkowa zdolność do przygarniania piskląt, a nawet jaj. Jak czytamy w portalu ekologia:

(…) pewnej samicy jaja podrzucały inne. Wchodziły do gniazda i składały jaja, tak jak byłyby u siebie. Później obserwowano gromadkę 30 piskląt dziarsko idących za jedną kaczką. Oprócz adopcji od jajka, krzyżówkowe mamy przygarniają także wyklute już pisklaki. Samice jakoś niespecjalnie zwracają uwagę na to, czy dane pisklę pochodzi z innego gniazda. Po prostu wychowują je jak swoje.

Samice wysiadują jaja dość długo, bo przez około miesiąc. Młode od razu umieją pływać, ale latać zaczną po około 2 miesiącach.

Te kaczki zakładają gniazda w przeróżnych miejscach. Można je spotkać w nadbrzeżnych zaroślach, ale też na drzewach, nawet w dziuplach. A już całkiem wszechstronne są kaczki żyjące w miastach, które mogą zakładać gniazda również na budynkach, w tym – na balkonach, ale też dachach, czy pasach zieleni między jezdniami (najczęściej w pobliżu wody). Prowadzi to oczywiście do różnych nieszczęść i katastrof.

Drogi dla kaczek ogradzane są specjalnymi płotkami, choć na przykład w Warszawie zdarzają się regularne korki z powodu przemarszu kaczątek nawet przez najbardziej ruchliwe i wielopasmowe drogi. Z kolei np. w Bielsku-Białej kaczki upodobały sobie zielony dach galerii handlowej, znajdującej się nad rzeką, co wymaga corocznych interwencji i udzielania pomocy zwierzętom (kaczątka musiałyby skoczyć z 4. piętra!).

Wczorajszego poranka policja wzywa nas do podjęcia interwencji. Dziewięć maleńkich kaczuszek na oczach świadków skacze jedno po drugim z czwartego piętra Sfery wprost na ulicę Cechową w Bielsku-Białej. Gapie szybko pozbierali maleństwa do kartonika, jednak zaniepokojona matka ciągle latała nad głowami. Niełatwe zadanie dostać się do zielonych apartamentów na dachu Sfery a co dopiero złapać matkę, aby jak kilka tygodni wcześniej jej koleżankę z młodymi bezpiecznie zwodować gdzieś poza miastem. Próby łapania niestety się nie powiodły, a ostatnią szansą było zwabienie kaczki nad rzekę po drugiej stronie budynku.
Jakim cudem w zgiełku miasta usłyszała swoje maleństwa? Nie wiemy. Jednak cała historia szczęśliwie się zakończyła, a cała rodzinka postanowiła zostać w mieście – czytamy na profilu Ośrodka Rehabilitacji „Mysikrólik”.

Kaczki są wszystkożerne. Ich podstawowy pokarm to wodne rośliny, ale też wszelkie „żyjątka”, które tylko zmieszczą się do dzioba – od owadów i skorupiaków, przez ślimaki, po mniejsze rybki. Ten brak wybredności przysparza im też problemów, bo zdarza się, że sięgają po kompletnie niejadalne śmieci, które niestety często zdarzają się w różnych zbiornikach wodnych.
Kaczki to jedne z chętniej dokarmianych ptaków. Te są bardzo ufne i nie są płochliwe, a w niektórych miejscach, nauczone, że człowiek oznacza jedzenie, bywają wręcz napastliwe.

Jednak wbrew powszechnemu zwyczajowi kaczek (jak również innych ptaków) nie należy karmić chlebem, ani ciastem. Pieczywo powoduje zaburzenia trawienne, ale także groźną chorobę, zwaną anielskim skrzydłem. Oznacza ona deformacje piór w skrzydłach i uniemożliwia ptakom latanie. Czym więc karmić kaczki? Najlepsze są warzywa korzeniowe (gotowane lub surowe, ale rozdrobnione), gotowane ziemniaki, a także kasze i ziarna, takie jak owies, pszenica, czy kukurydza. Dokarmianie kaczek powinno się ograniczyć do okresu zimowego.

Co ciekawe już w I wieku p.n.e. rzymski uczony Marek Terencjusz Warron w dziele „O gospodarstwie rolnym” radził, by kaczki karmić pszenicą, jęczmieniem, a także wytłoczynami z winogron i krabami. Już dwa tysiące lat temu polecano pokarm bardziej odpowiedni dla tych zwierząt niż to, co podajemy im teraz!

Wybrane źródła
Chodkiewicz, T., et al., Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”, 20, 2019
ekologia.pl
Jestem na pTAK!
Kruszewicz, A., Ptaki Polski od A do Ż, Warszawa 2010
Lasota-Moskalewska, A., Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, Warszawa 2005
lasy.gov.pl