U nas Grunwald, u nich Żalgiris

Dla Litwinów mit Żalgirisu jest tak znaczący, że ich kompania honorowa paraduje w grunwaldzkich strojach. Ta bitwa stała się dla nich symbolem niepodległościowym, walki o swoje państwo, a wielki książę Witold traktowany jest jak bohater narodowy w opozycji do Władysława Jagiełły, który miał zdradzić litewskie interesy na rzecz Polski.

Grunwald nie był tylko polskim zwycięstwem. To wie każdy od czasów szkoły podstawowej. Pomagali nam przecież Litwini. To jednak tylko nasz, polski punkt widzenia. Według naszych sąsiadów, prawda jest inna: to Polacy pomagali Litwinom, a starcie z Krzyżakami wygrał nie Jagiełło, a wielki książę Witold. To już pokazuje, jak różnie odbierane jest grunwaldzkie zwycięstwo - wszystko zależy od narodowości i sposobu traktowania tej bitwy.

Dla Litwinów Żalgiris (czyli Zielony Las) to narodowa świętość. W ubiegłym roku powołano tam rządową komisję ds. obchodów 600 rocznicy tej bitwy. Miała ambitne plany nakręcenia wysokobudżetowego filmu historycznego "Żalgiris. Dzień Żelaza", który miał pokazać litewski punkt widzenia na bój z Krzyżakami. Jednak z powodu kryzysu finansowego budżet filmu ścinano, aż wreszcie projekt upadł, choć oficjalnie jeszcze go nie przekreślono. Jednak wątpliwe, by obraz powstał w przyszłym roku czy nawet w latach kolejnych.
Nie zmienia to faktu, że o litewskim zwycięstwie pod Żalgirisem wie każde dziecko: tak nazywa się ulice, place czy sportowe kluby, w tym choćby słynny Żalgiris Kowno lub Żalgiris Wilno. Można się też raczyć w duchu historii wysokoprocentową wódką Żalgiris lub zjeść obiad w kilku restauracjach o takiej nazwie.

Kultem otacza się też wielkiego księcia Witolda, Litwina z krwi i kości, który w przeciwieństwie do Jagiełły stał na straży narodowych interesów. Jedyne, co można mu zarzucić, to że nie zdołał się koronować na króla, choć miał takie plany, co oznaczałoby koniec unii polsko-litewskiej. Jednak historia potoczyła się inaczej, niekoniecznie po litewskiej myśli.

Czy nasi wschodni sąsiedzi podkradają więc nam Grunwald? Ależ skąd - mają do niego takie samo prawo jak Polacy i do świętowania rocznicy czy też udziału w produkcji swojego filmu mogą zapraszać, kogo chcą. A zaprosili Białorusinów, gdy w ubiegłym roku litewski ambasador w Mińsku Edminas Bagdonas (ku zaskoczeniu i zakłopotaniu strony polskiej) proponował gorąco, by razem obchodzić 600-lecie bitwy grunwaldzkiej.

Białorusini też sobie bowiem roszczą prawa do tego, by Grunwald nazywać ich bitwą. Dla tamtejszej opozycji jest on ważny jako symbol niepodległościowy - znak, że Białoruś nie jest częścią Rosji. Dlatego opozycyjny polityk Wincuk Wiaczorka podkreślał na łamach "Rzeczpospolitej", że "duża część wojska walczącego pod Grunwaldem składała się z obywateli, jak dziś powiedzielibyśmy, narodowości białoruskiej".

Tego też nikt nie neguje - oprócz Polaków, Litwinów, na polu bitwy byli Rusini, w tym pułki smoleńskie i nowogrodzkie, czyli z terenu... obecnej Rosji. Na szczęście Kreml o Grunwaldzie milczy, zamilkł też (i dobrze) rząd Aleksadra Łukaszenki, choć życzliwie przyjął filmową propozycję Litwinów.

Jednak Grunwald nie istnieje w świadomości przeciętnego mieszkańca Białorusi i Aleksander Łukaszenka tego zmieniał nie będzie. Ma swoją ideologię opartą na etosie sowieckiej partyzantki, a nie jakiejś średniowiecznej bitwy. Możemy więc być spokojni: Białorusini Grunwaldu nam nie zabiorą.
Podobnie Niemcy, bo przez stulecia był to dla nich widoczny znak klęski - nie do zniesienia dla piewców germańskiego ducha i prymatu wielkich Niemiec w Europie. Zmazał ją dopiero drugi Grunwald, czyli krwawa bitwa pod Tannenbergiem w 1914 r., kiedy wojska niemieckie dowodzone przez Ericha Ludendorffa i Paula von Hindenburga zmiażdżyły armię carską. Tym samym, jak to wtedy przedstawiano, wzięto odwet na Słowianach i uratowano niemiecką dumę.

Ta duma nakazywała też potem hitlerowcom niszczenie w okupowanej Polsce wszelkich znaków pamięci o Grunwaldzie. Obecnie ta bitwa w bogatej niemieckiej historii zajmuje miejsce marginalne - nikt już nie ma traumy z jej powodu. Nawet wielki mistrz zakonu krzyżackiego bp Bruno Platter, który wedle zapowiedzi ma być obecny na części grunwaldzkich obchodów. Platter, który na początku lipca gościł na Warmii i Mazurach, apelował, by Krzyżaków postrzegać obiektywnie.

- Choć bitwa pod Grunwaldem jako inscenizacja przedstawiana jest jako zwycięstwo wojsk polskich i sprzymierzonych, to cieszymy się, że nie jest pokazywana jako wzajemne zwalczanie się narodów polskiego i niemieckiego - podkreślił Platter w duchu politycznej poprawności.

I na koniec dla porządku: pod Grunwaldem w 1410 r. po stronie polsko-litewskiej walczyli też zaciężni Czesi i mongolska jazda pomocnicza, Krzyżaków wspomagali goście rycerze z zachodniej Europy. Jednak ani rząd w Pradze, ani rząd w Ułan Bator bitwą się nie zajmują, podobnie Komisja Europejska. I dobrze: niech 1410 r. pozostanie po prostu wspólnym zwycięstwem Polaków i Litwinów, które należy fetować, a nie wykorzystywać politycznie.