Olga Tokarczuk z Literacką Nagrodą Nobla 2018. Kim jest polska noblistka? [SYLWETKA] To wielki sukces pisarki i polskiej literatury

O godz. 13.05 w czwartek, 10 października 2019, od Matsa Malma, sekretarza Akademii Szwedzkiej, usłyszeliśmy znamienne słowa: „Pani Olga Tokarczuk zostaje laureatką tegorocznego Nobla”. Polka oficjalnie została nagrodzona Noblem za 2018 r. Wyróżnienie dostała za „narracyjną wyobraźnię, która z encyklopedyczną pasją pokazuje przekraczanie granic jako formę życia”. Drugim laureatem, za rok 2019, został Austriak Peter Handke za „wpływową twórczość, która z językowym geniuszem eksploruje peryferia i specyfikę ludzkiego doświadczenia”.

Tym samym Olga Tokarczuk dołączyła do grona polskich literackich noblistów, wśród których znaleźli się Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz i Wisława Szymborska. Niezwykle blisko z Polską związany był również laureat Literackiej Nagrody Nobla z 1978 r. - Isaac Bashevis Singer.

Przybliżając sylwetkę Olgi Tokarczuk członkowie Akademii podkreślali, że przełom przyniosła jej powieść „Prawiek i inne czasy”, która - jak zaznaczyli - „jest wyśmienitym przykładem polskiej literatury po 1989 r.”. Ponadto: „pisarka nigdy nie postrzega rzeczywistości jako czegoś stałego i danego raz na zawsze. Jej powieści zbudowane są na mistrzowskim napięciu między kulturowymi sprzecznościami: natura kontra kultura, rozsądek kontra szaleństwo, mężczyzna kontra kobieta, dom kontra wyobcowanie”.

Podobno o przyznaniu jej Nobla pisarka dowiedziała się na autostradzie w Niemczech, gdzie przebywa na trasie promocyjnej swojej nowej powieści.

Pisarka urodziła się 29 stycznia 1962 r. w Sulechowie. Ukończyła psychologię na Uniwersytecie Warszawskim i po studiach pracowała jako psychoterapeutka w poradni zdrowia psychicznego w Wałbrzychu. Gdy jej pierwsze utwory literackie zyskały popularność, zrezygnowała z pracy i po przeprowadzeniu się do Nowej Rudy i w całości poświęciła się pisaniu.

Obecnie mieszka na Dolnym Śląsku prowadzi warsztaty prozatorskie w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Zadebiutowała w 1979 r. na łamach młodzieżowego pisma „Na przełaj”, gdzie pod pseudonimem Natasza Borodin ogłosiła pierwsze opowiadania. Jako powieściopisarka zadebiutowała w 1993 r. Wydała wówczas „Podróż ludzi Księgi”. W 1995 r. ukazała się druga powieść autorki, „E.E.” - o dojrzewaniu dziewczynki, która nagle uzyskuje zdolności parapsychiczne i równie nagle je traci. Dużym sukcesem Tokarczuk okazała się także wydana w 1996 r. powieść „Prawiek i inne czasy”.

W pierwszej połowie października 2007 r. ukazała się powieść „Bieguni”. Tokarczuk pracowała nad nią trzy lata. Wspomina, że większość notatek robiła w czasie podróży. „Ale nie jest to książka o podróży. Nie ma w niej opisów zabytków i miejsc. Nie jest to dziennik podróży ani reportaż. Chciałam raczej przyjrzeć się temu, co to znaczy podróżować, poruszać się, przemieszczać. Jaki to ma sens? Co nam to daje? Co to znaczy”. Jak mówi sama Tokarczuk, „pisanie powieści jest dla mnie przeniesionym w dojrzałość opowiadaniem sobie samemu bajek. Tak jak to robią dzieci, zanim zasną. Posługują się przy tym językiem z pogranicza snu i jawy, opisują i zmyślają”. Sporą popularnością cieszyły się jej gawędziarskie „Księgi Jakubowe” z 2014 r., rozgrywające się w burzliwych czasach I Rzeczypospolitej. Warto dodać, że szwedzcy akademicy podkreślali, że to najwybitniejsza jej powieść.

Najważniejsze książki Olgi Tokarczuk. Co trzeba przeczytać?

Na podstawie jej powieści „Prowadź mój pług przez kości umarłych” (napisała też scenariusz) Agnieszka Holland nakręciła w 2017 r. film „Pokot”. Na premierze pisarka opowiadała, że gdy zobaczyła aktorów, którzy mieli zagrać wymyślonych przez nią bohaterów, przeżyła coś w rodzaju wstrząsu. „Przyzwyczaiłam się, że moje postaci zostają we mnie” - mówiła. „Janina Duszejko (główna bohaterka filmu - przyp. red.) zmaterializowała się pod postacią Agnieszki Mandat. Dziś nie umiem sobie przypomnieć, bym widziała ją inaczej” - dodała.

Pisarka znana jest ze swoich zdecydowanie proekologicznych poglądów. „Nawet niewielkie zmiany klimatyczne przełożą się na stosunki społeczne i polityczne - mówi pisarka na temat zmian klimatycznych, które błyskawicznie postępują” mówiła i dodawała, że „młodzi ludzie charakteryzują się coraz większą świadomość ekologiczną, a międzynarodowe akcje, mające na celu zmniejszenie zużycia plastiku trafiają do coraz większej liczby osób”.

Nie stroni też od polityki i negatywnych przytyków w stronę rządzącego w Polsce PiS. Gdy w 2015 r. odebrała wówczas Nagrodę Literacką Nike za powieść „Księgi Jakubowe”, odnosząc się do zawartych w niej treści, pisarka powiedziała na antenie TVP Info m.in.: „Wymyśliliśmy historię Polski jako kraju tolerancyjnego, otwartego, jako kraju, który nie splamił się niczym złym w stosunku do swoich mniejszości. Tymczasem robiliśmy straszne rzeczy jako kolonizatorzy, większość narodowa, która tłumiła mniejszość, jako właściciele niewolników czy mordercy Żydów”.

Wypowiedź pisarki wywołała falę negatywnych komentarzy wśród internautów. Wśród nich pojawiły się również wpisy zawierające groźby karalne. Dlatego pełnomocnik Olgi Tokarczuk złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do Prokuratury Rejonowej w Kłodzku. Ostatecznie sprawa została umorzona.

Tokarczuk uhonorowana została dotąd licznymi nagrodami, m.in. Nagrodą Fundacji im. Kościelskich, Paszportem Polityki oraz sześcioma nominacjami do Nagrody Literackiej „Nike” (zdobyła ją dwukrotnie: w 2008 i w 2015 r.).

22 maja 2018 r. ogłoszono, że książka „Bieguni”, w tłumaczeniu Jennifer Croft, wydana pod angielskim tytułem „Flights”, zdobyła nagrodę The Man Booker International Prize. Z kolei w lipcu 2019 r.

Tokarczuk otrzymała też Nagrodę Laure-Bataillon dla najlepszej książki przełożonej na język francuski za „Księgi Jakubowe”.