Kto lub co decyduje o życiu ludzkim? Omów zagadnienie na podstawie „Lalki” Bolesława Prusa. Odpowiedź do jawnego pytania na maturę ustną

Wstęp: Ludzie od wieków zastanawiają się, co kieruje ich życiem. Niektórzy wierzą, że opiekuje się nimi Bóg czy inna siła wyższa – zyskują dzięki temu poczucie celowości, czują, że nie są sami, są przekonani, że wszystko, co ich spotyka (także cierpienie), ma głębszy sens. Inni wierzą, że są kowalami własnego losu – to ich decyzje determinują przyszłość. Z kolei w starożytności wierzono w fatum – nieuchronną i nieodwracalną decyzję bogów w sprawie losu danego człowieka.
Teza: Literatura częsta pokazuje nam, że o ludzkim losie decydują siły niezależne od człowieka.

Odwołanie do „Lalki” Bolesława Prusa: Widać to m.in. w „Lalce” Bolesława Prusa. Bohaterowie powieści wierzą, że uda im się osiągnąć zamierzone cele, jednak niemal wszyscy pomimo usilnych starań ponoszą porażkę. Dzieje się tak dlatego, że to nie oni sami kierują własnym życiem.

Stanisław Wokulski chce poślubić Izabelę Łęcką. Nie brakuje mu pieniędzy i znajomości, dzięki którym może ubiegać się o jej rękę. I choć pozornie wszystko idzie w dobrym kierunku, bohater jest przekonany, że uda mu się osiągnąć szczęście u boku ukochanej, to wówczas na jaw wychodzą zamiary Łęckiej, która nie kocha Wokulskiego. Historia relacji Izabeli i Stanisława pokazuje, że o ludzkim losie nie decydujemy tylko my sami, ale także bliskie naszemu sercu osoby, które mogą uczynić nas szczęśliwymi lub to szczęście zabrać.

Izabela Łęcka jest z kolei osobą, która choć może decydować o sobie w sprawach codziennych (takich jak uczestnictwo w kweście, wyjazd do Zasławka czy wizyta w teatrze), to jako XIX-wieczna arystokratka jest w dużej mierze pozbawiona swojej podmiotowości. Nie bez przyczyny tytuł powieści nawiązuje właśnie do postaci Łęckiej – jest ona nie tylko salonową lalką, ale wręcz marionetką, nad którą władzę sprawują mężczyźni: ojciec, kochanek czy ewentualny przyszły mąż. Nie ma ona wpływu na swój los. Jej majątek (a raczej jego brak), stan i wychowanie sprawiają, że w momencie, gdy zostaje pozbawiona męskiego opiekuna, musi podjąć decyzję o wstąpieniu do zakonu. Również na jej przykładzie widzimy więc, że człowiek nie jest w stanie sam decydować o swoim losie – robią to za niego inni ludzie.

W sposób symboliczny zmagania ze swoim losem zostały przedstawione w scenie, gdy Ignacy Rzecki układa wystawę sklepową i nakręca zabawki – obserwując ich ruch, porównuje zabawkowe postaci do ludzi. Dochodzi do wniosku, że człowiek mylnie myśli, że ma na coś wpływ, usilnie dąży do celu, wierząc, że jego zamiary zostaną zrealizowane, tymczasem bardzo często czeka na niego porażka, która jest zupełnie niezależna od podejmowanych działań. W tej scenie dostrzegamy topos theatrum mundi (teatru świata), który głosił, że ludzie są tylko aktorami, odgrywającymi swoje role w teatrze świata, a ich życie to ustalony wcześniej scenariusz.

„Lalka” pokazuje, że to nie bohaterowie decydują o swoim życiu. Chociaż usilnie starają się nad nim zapanować, to finalnie działania innych ludzi lub inna niezależna od nich siła sprawiają, że nie są nawet blisko realizacji zamierzonego celu.

Odwołanie do wybranego kontekstu: Osobą, która myślała, że ma wpływ na swój los i starała się go odmienić, był tytułowy bohater dramatu „Król Edyp” Sofoklesa. Zgodnie z przepowiednią miał on zabić swojego ojca i poślubić własną matkę. Właśnie dlatego jego rodzice (Lajos i Jokasta) porzucili go w górach. Chłopiec został uratowany przez pasterza i wychowywał się jako przybrany syn władców Koryntu (Polybosa i Meropy).

Kiedy poznał treść wróżby, dotyczącej jego własnego losu, postanowił opuścić Korynt, nie chcąc, by przepowiednia się spełniła. Edyp nie wiedział jednak, że Polybos i Meropa nie są jego biologicznymi rodzicami. W trakcie wędrówki zabił podróżnika, nie wiedząc, że jest to jego ojciec. Kiedy dotarł do Teb, rozwiązał zagadkę Sfinksa, a w nagrodę za to otrzymał rękę Królowej Teb – Jokasty, nie miał świadomości, że jest to jego matka.

Widzimy, że bohater, choć usilnie stara się uciec od swojego losu, w rzeczywistości nie ma na niego wpływu. Wręcz przeciwnie – im bardziej stara się zapobiec spełnieniu przepowiedni, tym bardziej zbliża się do jej wypełnienia. Na rodzie Labdakidów ciąży klątwa, która musi się wypełnić, Edyp nie ma więc wpływu na własne życie, nie może osiągnąć szczęścia, a jego działania doprowadzają go do tragedii. Historia o Edypie pokazuje, że nie ma ucieczki przed własnym przeznaczeniem, a o ludzkim losie decydują siły niezależne od człowieka.

Inne przykładowe konteksty:

• „Antygona” Sofoklesa;
• „Dżuma” Alberta Camusa;
• „Proces” Franza Kafki.

Podsumowanie: Ludzie chcą wierzyć, że mają wpływ na własne życie lub że nad ich losem opiekę sprawuje dobry i kochający Bóg. Literatura pokazuje nam jednak, że bohaterowie bardzo często uwikłani są w sytuacje, na które nie mają wpływu, a ich działania, choć pozornie dobre lub neutralne (miłość Wokulskiego do Łęckiej, ucieczka Edypa przed okrutną przepowiednią) nie przynoszą zamierzonego szczęśliwego zakończenia. Postawy i działania bohaterów świadczą o tym, że na ludzki los wpływ mają inne osoby, czasy, w których żyją czy pochodzenie – ale nie oni sami.

Matura ustna z języka polskiego w 2024 roku będzie wyglądał tak, jak ubiegłoroczny egzamin (dla uczniów piszących maturę w formule 2023). Składa się on więc z następujących zadań:

• Jawnego pytania, które sprawdza znajomość treści i problematyki danej lektury, a także tworzenie wypowiedzi na jej temat z uwzględnieniem wybranego kontekstu;
• Niejawnego pytania, które oparte jest na tekście literackim, ikonicznym lub dotyczącym języka.

Jak wygląda przebieg matury ustnej z polskiego 2024? Egzamin składa się z poniższych części:

• przygotowanie zdającego do odpowiedzi (15 minut);
• wypowiedź monologowa zdającego dotycząca wylosowanych przez niego zadań (10 minut);
• rozmowa z egzaminatorami związana z wypowiedzią zdającego (5 minut).

Łączny czas trwania egzaminu to 30 minut. Maksymalna liczba punktów, jaką można uzyskać, wynosi 30. Próg zdawalności w przypadku tej matury to 30 proc., a więc trzeba mieć przynajmniej 9 punktów, żeby zdać.

Przed maturą warto przeczytać listę jawnych pytań na egzamin 2024:

W powyższym tekście na bieżąco zamieszczane są opracowania pytań jawnych na maturę.