Astma oskrzelowa – przyczyny, objawy, rozpoznanie, klasyfikacja i leczenie. Sprawdź, jak pomóc osobie z atakiem astmy oskrzelowej!

Astma oskrzelowa jest zapalną chorobą dróg oddechowych, występującą u ok. 10-18 proc. populacji ogólnej. W Polsce astma oskrzelowa występuje zarówno u dzieci (8 proc.), jak i osób dorosłych (5 proc.). Bezpośrednim podłożem astmy jest zapalenie dróg oddechowych, które nieuchronnie prowadzi do nadreaktywność oskrzeli. W przebiegu astmy bierze udział wiele skomplikowanych mechanizmów, w tym: komórki zapalne (komórki tuczne, komórki dendrytyczne, limfocyty T, eozynofile) i komórki strukturalne (komórki nabłonkowe, komórki mięśni, komórki nerwowe i komórki śródbłonka).

Sprawdź: To nasila objawy astmy. Unikaj wyzwalaczy duszności

Astma oskrzelowa jest chorobą wieloczynnikową, w której dużą rolę odgrywają zarówno czynniki wewnętrzne – związane z dysfunkcją organizmu pacjenta, jak i czynniki środowiskowe. Najpowszechniejszą przyczyną astmy oskrzelowej są predyspozycje genetyczne, których wpływ na wystąpienie tej zapalnej choroby dróg oddechowych ocenia się nawet na 70 proc. W praktyce oznacza to: większe prawdopodobieństwo wystąpienia astmy oskrzelowej u dzieci, których rodzice również chorują na astmę. Wśród genów, które mogą mieć związek z występowaniem astmy oskrzelowej, można wymienić m.in.: chromosom (6p) z genem dla TNFα, HLA i chromosom szesnasty (16p) z genem dla receptora IL‑4. W ostatnich latach astmę silnie powiązano z genami zakodowanymi na chromosomie 5q, które mogą mieć również wpływ na: atopię, nadreaktywność oskrzeli, zaburzenia immunologiczne i stany zapalne. Inne przyczyny astmy oskrzelowej to: płeć i otyłość. Jak wykazują badania astma oskrzelowa u dzieci częściej występuje u chłopców niż dziewczynek, natomiast u dorosłych – u kobiet, niż u mężczyzn.

Czytaj też: Dodaj do zupy zamiast natki pietruszki. Trybula doda smaku, poprawi trawienie i wzmocni odporność. Wypróbuj herbatkę z trybuli ogrodowej

W patogenezie astmy oskrzelowej dużą rolę przypisuje się również czynnikom środowiskowym, w tym:

• Kontaktom z alergenami: roztoczami kurzu domowego, grzybami pleśniowymi i zwierzętami domowymi. Zależność pomiędzy astmą a alergenami jest uzależniona od: czasu ekspozycji na alergen, stopnia nadwrażliwości, wieku dziecka, a także uwarunkowań genetycznych.
• Czynnikom infekcyjnym, w tym przede wszystkim zakażeniom dróg oddechowych we wczesnym dzieciństwie (zwłaszcza wywołanych przez wirus RSV).
• Dymowi tytoniowemu, który zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia astmy oskrzelowej, zwłaszcza gdy na składniki dymu tytoniowego naraża się dziecko już w okresie życia płodowego. Ryzyko pojawienia się astmy oskrzelowej jest znacznie wyższe u dzieci, których matki paliły papierosy w ciąży. Związane jest to także, z tym że dym papierosowy upośledza rozwój układu oddechowego u płodu.
• Zanieczyszczeniu środowiska. Warto jednak podkreślić, że czynnik ten ma znacznie mniejsze znaczenie niż np. alergeny kontaktowe, czynniki infekcyjne i dym tytoniowy.
• Diecie, która ma duży wpływ zwłaszcza w wieku niemowlęcym. Jak wykazują badania karmienie piersią dziecka zmniejsza ryzyko chorób układu oddechowego, w tym również astmy oskrzelowej.

Następstwem stanów zapalnych występujących w przebiegu astmy oskrzelowej jest zwężenie światła dróg oddechowych, co skutkuje: skurczami mięśni gładkich w ścianach oskrzeli, obrzękiem ścian oskrzeli, nadmierną ilością śluzu w drogach oddechowych i nadaktywnością oskrzeli. Charakterystyczne objawy astmy oskrzelowej to:

• Epizody uczucia duszności.
• Poczucie utrudnionego oddychania.
• Poczucie ściśnięcia klatki piersiowej.
• Świsty podczas oddychania.
• Przewlekły kaszel.

Astma oskrzelowa charakteryzuje się różnym stopniem nasilenia objawów, co ma związek z czynnikami zewnętrznymi w tym np. kontaktu z alergenami. Większość objawów astmy oskrzelowej występuje w godzinach porannych i wieczornych. Ponadto astma jest chorobą o różnym przebiegu – u niektórych pacjentów jedynym dominującym objawem może być kaszel (wówczas mówi się o astmie kaszlowej, pojawiającej się głównie w wieku dziecięcym). Czynnikiem, który może intensyfikować objawy astmy oskrzelowej jest wysiłek fizyczny.

Podstawą w diagnostyce astmy oskrzelowej jest wywiad lekarski i opis typowych objawów klinicznych. Wstępne rozpoznanie potwierdza się przez badanie czynności układu oddechowego. Najpowszechniejszym tego typu badaniem jest spirometria z oceną krzywej przepływ‑objętość. Prostszą metodą badania czynności układu oddechowego jest pomiar szczytowego przepływu wydechowego. Astmę oskrzelową różnicuje się z innymi jednostkami chorobowymi, w tym:

• Przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).
• Odmą opłucnową.
• Refluksem żołądkowo-przełykowym.
• Zespołem Churga-Straussa.
• Niewydolnością lewokomorową serca.
• Ciałem obcym w drogach oskrzelowych.
• Hiperwentylacyjnością dusznością pochodzenia psychogennego.
• Aspergilozą oskrzelowo-płucną.

Wyodrębnia się różne klasyfikacje astmy oskrzelowej, w tym m.in. ze względu na czynnik wyzwalający i stopień nasilenia objawów.
Biorąc pod uwagę mechanizm wyzwalający dolegliwości towarzyszące astmie oskrzelowej, można wyróżnić:

• Astmę atopową: astmę występującą na skutek działania alergenów.
• Astmę nieatopową: astmę bez udziału zjawisk alergicznych, w tym: astmę infekcyjną, astmę z nietolerancją niesteroidowych leków przeciwzapalnych i astmę wysiłkową.

Z kolei ze względu na stopień nasilenia objawów astmy oskrzelowej można wyróżnić:

• Astmę łagodną.
• Astmę umiarkowaną.
• Astmę ciężką.

Astma oskrzelowa jest chorobą zapalną o przewlekłym przebiegu i zróżnicowanym stopniu nasilenia objawów. Jest ona również chorobą nieuleczalną, jednakże za pomocą medykamentów można skutecznie kontrolować jej przebieg. Głównym celem leczenia astmy oskrzelowej jest poprawa jakości życia pacjentów, a co za tym idzie – ograniczenie dotkliwości objawów choroby. Leczenie astmy oskrzelowej uzależnione jest głównie od stopnia jej kontroli. Najważniejszą grupą leków stosowanych w leczeniu tej choroby stanowią glikokortykosteroidy wziewne, które oddziałują bezpośrednio na stan zapalny. Ich działanie polega na hamowaniu wytwarzania cytokin prozapalnych i mediatorów reakcji alergicznych, a w praktyce na – zmniejszeniu stanu zapalnego w obrębie oskrzeli. Zaletą stosowania glikokortykosteroidów wziewnych jest działanie przeciwzapalne, a także poprawianie czynności układu oddechowego. Z kolei wadą glikokortykosteroidoterapii wziewnej są możliwe działania niepożądane w tym: pleśniawki (drożdżyca jamy ustnej), chrypka i skurcz oskrzeli.
Inne leki stosowane w leczeniu astmy oskrzelowej to:

• Beta-mimetyki długodziałające, które działają natychmiastowo, bowiem już po 5 minutach od użycia. Czas ich działania wynosi 4-6 godzin. Możliwe działania niepożądane po użyciu tych leków to: drżenia mięśni i zaburzenia rytmu serca.
• Leki antyleukotrienowe, których działanie polega na skurczu mięśni gładkich dróg oddechowych. Zalecane są one w szczególności w leczeniu astmy przewlekłej.
• Leki przeciwcholinergiczne, których działanie polega na blokowaniu receptorów odpowiadających za napięcie mięśni gładkich ścian oskrzeli.
• Metyloksantyny, które wykazują działanie przeciwzapalne. Są one stosunkowo rzadko polecane przez lekarzy ze względu na wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych w postaci: zaburzeń rytmu serca, nudności i wymiotów.

Atak astmy oskrzelowej jest poważnym stanem chorobowym, który wymaga natychmiastowego działania. Podczas zaostrzenia astmy należy natychmiast podać lek wziewny zalecony przez lekarza. W przypadku nieleczonej astmy lub braku takiego leku należy rozważyć transport pacjenta do szpitala. W przypadku ciężkiego ataku astmy oskrzelowej pacjent powinien otrzymać doraźną pomoc w postaci tlenoterapii. W takiej sytuacji przeciwwskazane jest podanie pacjentowi: leków wykrztuśnych, a także leków sedatywnych.

Stan astmatyczny jest najostrzejszą postacią ataku astmy oskrzelowej, a zarazem stanem zagrażającym życiu pacjenta. Może się on rozwinąć na skutek: nieefektywnego leczenia astmy, nadmiernej ekspozycji na działanie alergenów, wystąpienia infekcji o podłożu wirusowym, nadmiernej aktywności fizycznej, a także w konsekwencji przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych.