26 czerwca to Międzynarodowy Dzień Pomocy Ofiarom Tortur. Gdzie wciąż stosuje się tortury?

Dzień ten obchodzony jest 26 czerwca, gdyż właśnie tego dnia 1987 roku weszła w życie Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Przyjęło ją Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1984 roku. Obecnie stronami dokumentu są 173 państwa. Polska podpisała Konwencję 13 stycznia 1986 roku, a ratyfikowana została 26 lipca 1989 roku. Dokument w języku polskim można znaleźć między innymi na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości.

Artykuł 1.1 Konwencji precyzuje, czym w myśl konwencji są tortury.

„W rozumieniu niniejszej konwencji określenie ‘tortury’ oznacza każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo” – brzmi przepis Konwencji.

Oprócz konwencji ONZ, podpisano także wiele regionalnych dokumentów w tej sprawie. Zakaz tortur w Polsce jest także w konstytucji RP.

„Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych” – brzmi art. 40 polskiej ustawy zasadniczej.

Decyzję o ustanowieniu Międzynarodowego Dnia Pomocy Ofiarom Tortur podjęło Zgromadzenie Ogólne ONZ 12 grudnia 1997 roku.

Choć Konwencja została podpisana przez przytłaczającą większość państw na świecie, to są wyjątki. Wśród nich znaleźć można reżimy, takie jak Korea Północna, Iran czy Mjanma, jak również państwa takie jak Malezja, Tanzania czy Zimbabwe.

Jest też kilka państw, które podpisały dokument, ale go nie ratyfikowały. Największym z nich są Indie, poza tym to także Haiti, Brunei oraz Palau.

Oficjalnie dokument podpisały i ratyfikowały także między innymi Chiny, Białoruś, Rosja, Afganistan, Irak, Uganda, Turcja czy Arabia Saudyjska, czyli kraje, gdzie wielokrotnie dochodziło do przypadków łamania praw człowieka, w tym nieludzkiego traktowania więźniów. Są tam także USA oraz Izrael, które również oskarżano o stosowanie tego typu metod.

Organizacja Freedom From Torture (Wolność od Tortur) na swojej stronie internetowej informowała w 2022 roku, że krajem, z którego najczęściej otrzymywała sygnały o nieludzkim traktowaniu nie jest żaden z najbardziej znanych z tego typu praktyk reżimów, a Sri Lanka, niewielkie państwo leżące na wyspie na południe od Indii.

Jak czytamy, choć wojna domowa między wojskami rządowymi a separatystycznym ruchem Tamilskich Tygrysów zakończyła się w 2009 roku, to nadal dochodzi tam do prześladowań mniejszości tamilskiej, „z powodów bezpieczeństwa”. Mają tego dokonywać przedstawiciele władz, mimo tego, że ofiarom nie przedstawia się żadnych zarzutów.

Powrót Talibów do władzy w Afganistanie w 2021 roku również znacznie pogorszył sytuację w tym kraju. Co prawda, według doniesień organizacji zajmujących się torturami, również poprzednie władze stosowały tego typu metody, to radykalni islamiści, którzy odzyskali władzę po wycofaniu się wojsk koalicji państw zachodu, robią to znacznie częściej.

CNN przytacza zeznania Afgańczyka, który spędził cztery miesiące w niewoli Talibów. Pod zmienionym nazwiskiem opowiedział o tym, jak był bity, podduszany oraz wieszany głową w dół. Oprawcy chcieli w ten sposób zmusić go, by przyznał się do członkostwa w Narodowym Froncie Oporu, jednej z organizacji walczących z Talibami.

Islamską Republiką Iranu wstrząsnęły w ubiegłym roku protesty po śmierci 22-letniej Mahsy Amini, która została aresztowana przez tzw. policję obyczajową za zbyt luźno założony hidżab. Kobieta zmarła w areszcie.

Przez Iran przetoczyła się fala protestów, uczestniczyły w nich zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Wiele z osób, które zatrzymały władze opowiadało potem o metodach, jakie wobec nich stosowano. „The Guardian” relacjonuje, że złapani przez reżim uczestnicy byli bici, zasłaniano im oczy, kobiety były rozbierane do naga i podduszane hidżabami. W sumie aresztowano wówczas ponad 19 tysięcy osób.

Amnesty International opublikowało także raport, w którym udokumentowano przypadku gwałtów, przemocy oraz „ekstremalnych tortur”, stosowanych wobec manifestantów.

Rozpoczęta 24 lutego 2022 roku pełnoskalowa rosyjska inwazja na Ukrainę to nie tylko śmierć wielu żołnierzy i zniszczenia miast. To także, a może przede wszystkim dramat ludności cywilnej. Nie tylko tej, będącej na celowniku artylerii i czołgów najeźdźców. Ujawnione po wycofaniu się Rosjan z okolic Kijowa zdjęcia pokazały, jak agresorzy traktowały tamtejszych mieszkańców.

Ludność Buczy, Irpienia, Borodzianki i innych podkijowskich osiedli, jak również wielu miejscowości z wyzwolonego we wrześniu 2022 roku obwodu kijowskiego była okrutnie traktowana przez Rosjan. Zdjęcia ukazywały ciała okrutnie zamordowanych osób, ze skrępowanymi kończynami i śladami tortur.

W innych okupowanych regionach także dochodziło do takich praktyk. Opowiadał o tym choćby wierny Kijowowi mer miasta Melitopol Iwan Fiedorow, który sam trafił do celi. Jak wspominał, sam nie był poddawany torturom, ale słyszał, co działo się w miejscu, w którym przebywał.

Rosjanie nie szczędzą także własnych ludzi. Sieć obiegło między innymi nagranie opublikowane przez Grupę Wagnera, pokazujące egzekucję jednego z dezerterów. Mężczyzna został zabity uderzeniem w głowę ciężkim młotem. Wagnerowcy znani są z okrutnego traktowania jeńców również w innych rejonach światach, między innymi w Afryce i Syrii, gdzie także są obecni.

Do nieludzkiego traktowania i łamania praw człowieka dochodzi także na Białorusi. Od lat opozycja i aktywiści donoszą o niehumanitarnych praktykach, stosowanych przez reżim przeciwko zwłaszcza więźniom politycznym.

Torturom miał być poddawany choćby Andrzej Poczobut, działacz Związku Polaków na Białorusi oraz tamtejszej opozycji demokratycznej. Po tym, jak został on skazany na osiem lat kolonii karnej, wielu aktywistów opozycyjnych przestrzegało, że to, co go czeka to będą prawdziwe tortury, takie jak bicie, pozbawianie snu i jedzenia, zmuszanie do przebywania w zimnych celach i tym podobne praktyki.

Torturowanie opozycji to zresztą dość powszechne zjawisko w innych krajach dawnego Związku Sowieckiego. Obrońcy praw człowieka wielokrotnie alarmowali o tym, jak traktowani są przeciwnicy polityczni reżimów czy nawet teoretycznie demokratycznych rządów w państwach, takich jak Kazachstan, Kirgistan czy Turkmenistan.

O podobne działania oskarżane są także władze Turcji, na czele z niedawno ponownie wybranym prezydentem Recepem Tayyipem Erdoganem. Szczególne nasilenie prześladowań opozycji miało nastąpić po nieudanym puczu, który miał miejsce w 2016 roku.

Jednak nie brakuje doniesień i potwierdzonych informacji na temat łamania praw człowieka przez władze i służby specjalne krajów demokratycznych. Jednym z najgłośniejszych przypadków takich działań było zachowanie amerykańskich żołnierzy w więzieniu Abu Gharib w Iraku w 2003 roku. W okrutny osób traktowali oni znajdujących się tam więźniów, w dużej części cywilów. Razili ich prądem, bili, miało dochodzić do gwałtów i przemocy seksualnej. Sprawcy zostali skazani, a ich przełożeni zdegradowani.

„Na celowniku” aktywistów broniących praw człowieka jest także amerykańskie więzienie Guantanamo na Kubie, gdzie przetrzymywani są podejrzani o terroryzm. Wielu z osadzonych spędziło tam wiele lat bez procesu, a nawet postawienia zarzutów. Byli przetrzymywani w niehumanitarnych warunkach, często stosowano na nich tzw. rozszerzone metody przesłuchań (czyli de facto tortury), takie jak waterboarding, zamykanie w ciasnych przestrzeniach czy pozbawianie snu. Choć od lat mówi się o zamknięciu ośrodka, cały czas on działa i przebywa tam ponad 30 osób.

Amerykanie mieli też torturować podejrzanych o działalność terrorystyczną w tajnych więzieniach CIA, w tym najprawdopodobniej również w Polsce. Miał tam trafić między innymi Chalid Szejk Mohammed, uznawany za jednego z architektów zamachów na World Trade Center z 11 września 2001 roku. Według raportów Rady Europy, a także Parlamentu Europejskiego, takie więzienia działały w Polsce oraz Rumunii.

Ówczesny prezydent Aleksander Kwaśniewski przyznał, że Amerykanie uzyskali dostęp od Polski do dawnego ośrodka wywiadu w Starych Kiejkutach, ale sam „nie wiedział” co tam się dzieje. W 2014 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził, rozpoznając sprawę dwóch mężczyzn, że byli oni torturowani właśnie w więzieniu CIA na terenie Polski w Starych Kiejkutach.

Organizacje pozarządowe, związki wyznaniowe (w tym Kościół Katolicki), partie polityczne z całego świata oraz instytucje między narodowe wzywają do zaprzestania stosowania tortur.

„Sprawcy tortur nigdy nie mogą uciec od odpowiedzialności za swoje zbrodnie, a systemy, które na nie przyzwalają, powinny zostać zlikwidowane lub przejść transformację” – uważa Antonio Gutters, sekretarz generalny ONZ.

Choć w wielu przypadkach stosowanie takich praktyk jest cechą systemów niedemokratycznych lub wprost totalitarnych, to i w krajach uznawanych za humanitarne i „cywilizowane”, do takich sytuacji również potrafi dojść. Nie należy także zapominać o świecie przestępczym, gdzie tortury często są na porządku dziennym. Przeciwników stosowania takich rozwiązań czeka jeszcze długa droga, zanim uda im się je wyplenić.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Portal i.pl codziennie. Obserwuj i.pl!

mm