Wasze małpki, nasz zysk. Pijemy na potęgę, ale dyskretnie

Godzina 6.30, niewielki sklep w centrum Słupska. Do środka wchodzi około 50-letni mężczyzna. Na oko widać, że ma trudny poranek, w powietrzu czuć, że noc była ciężka. Twarz spuchnięta, sińce pod oczami.

- Dwusetkę cytrynówki - niemal krzyczy. - Nie, lepiej dwie, jeszcze wiśnióweczkę.

Chwyta dwie małe butelki i wychodzi.

Godzina 7.20, sklep na obrzeżach Bytowa. Na chodniku zatrzymuje się srebrny opel. Wysiada z niego zadbana kobieta. Widać, że niedawno była u fryzjera, ma nienaganny makijaż. Rozgląda się. Pośpiesznie wchodzi do sklepu. Wpatrując się w podłogę, prosi o „gorzką”. Nerwowo wpycha ją do torebki. Szybkim krokiem wychodzi. Wsiada do auta. Odjeżdża. Na tylnym siedzeniu siedzi kilkuletni chłopiec.

Pani Mariola ze sklepu w Słupsku twierdzi, że kolorową wódkę w małych butelkach kupują wszyscy.

- I pan w garniturze, i pani w idealnym makijażu, i budowlańcy - dzieli się spostrzeżeniami. - Są dwie pory dnia, gdy małpki idą jak świeże bułeczki. To wczesny poranek, tak między godziną 6 a 7, a potem około godziny 16, po pracy. Panowie, budowlańcy, ogólnie ludzie w roboczych ciuchach, raczej bez skrępowania proszą o małpkę, wychodzą, trzymając ją w dłoni. W oczy rzucają się panie. Wchodzą, pośpiesznie kupują małą buteleczkę alkoholu i jeszcze szybciej chowają do torebki. Wracają co kilka dni, ale przez tyle lat za ladą, wiem, że niemal codziennie kupują w innych sklepach. Na ich twarzach widzę wstyd.

Podatek od małpek

Małpki od kilku lat robią furorę na rynku alkoholi. Dla zainteresowanych mają same zalety: są tanie, małe - można je schować w kieszeni lub torebce - i można je kupić niemal wszędzie.

Popularność alkoholi w butelkach o pojemności 100 i 200 ml zauważyło państwo, które na ich sprzedaż nałożyło specjalny podatek. Od 1 stycznia 2021 r. tzw. opłatą małpkową zostały objęte napoje alkoholowe w opakowaniach o ilości nominalnej napoju nieprzekraczającej 300 ml. Opłata wynosi 25 zł od litra stuprocentowego alkoholu. Przykładowo oznacza to 1 zł od 100 ml małpki wódki 40 proc., 2 zł od 200 ml oraz 88 gr od 250 ml małpki wina 14 proc.

Pieniądze z opłaty trafiają w 50 proc. do gmin, a w 50 proc. do Narodowego Funduszu Zdrowia na edukację, profilaktykę oraz świadczenia w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień.

Jak poinformował „Głos” Jakub Mazurek, analityk danych z Centrum Monitorowania Rynku, na przestrzeni zaledwie dwóch miesięcy od wprowadzenia opłaty średnie ceny wódek smakowych wzrosły o około 1,6 zł dla butelek 200 ml oraz około 1 zł za małpkę do 100 ml.

Zarabiają samorządy

- W 2022 r. środki pochodzące z opłaty za sprzedaż napojów alkoholowych w opakowaniach nieprzekraczających 300 ml wyniosły ponad 900 tysięcy złotych i przeznaczone zostały na realizację zadań wynikających z Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - informuje Monika Rapacewicz z Urzędu Miasta w Słupsku.

Czy urzędnicy spodziewali się aż tak dużego zastrzyku pieniędzy do miejskiej kasy?

- Mając na uwadze, że jest to nowe źródło finansowania, trudno było przewidzieć wysokość dochodów. Środki wpływają w dwóch nieproporcjonalnych ratach - odpowiada Rapacewicz.

Wysokość „małpkowego” zaskoczyła urzędników z Bytowa. Wstępnie szacowali, że może to być jakieś 70 tys. zł.
- Ale w tym roku do kasy gminy już wpłynęło aż 281 tys. zł - mówi Barbara Góra, skarbnik Bytowa.

Podobnie jest w Szczecinku

- W zeszłym roku było to nieco ponad 102 tys. zł, w tym jest już ponad 450 tys. zł - wyjaśnia Mateusz Ludewicz z tamtejszego ratusza.

W przeliczeniu na małpki o pojemności 200 ml mieszkańcy Szczecinka w tym roku wypiją ich około pół miliona.
Wzrost wpływów z podatku od małpek odnotowany został też w Koszalinie. O ile w drugiej połowie 2021 r. było to prawie 315 tys. zł, to w tym roku jest to ponad 1,2 mln zł, z czego w trwającym jeszcze półroczu wpłynęło 420 tys. zł.

W Szczecinie wzrost wpływów z podatku od małpek jest ponad czterokrotny. W roku 2021 było to ponad 1,1 mln zł, w tym roku sięga już prawie 4,5 mln zł.

- Pieniądze z tego podatku zostały przeznaczone na realizację polityki przeciwdziałania negatywnym skutkom spożywania alkoholu, w szczególności na zabezpieczenie zadań Szczecińskiego Centrum Profilaktyki Uzależnień i wsparcie osób w kryzysie bezdomności - mówi Dariusz Sadowski z Urzędu Miasta Szczecin.

Problem ubrany w dyskrecję

Specjaliści są zgodni: małpki są zbyt tanie, powszechnie dostępne, poręczne.

- Przypomina mi się konferencja, którą nasze Stowarzyszenie Kobiet na Rzecz Kobiet i Rodziny organizowało kilka lat temu, a która była poświęcona alkoholowemu zespołowi płodowemu, będącemu rezultatem picia alkoholu przez kobiety w ciąży - mówi Katarzyna Wirkus, psychotraumatolog. - Wyniki badań prezentował doktor toksykologii. Zszokowało mnie, że wrosła sprzedaż małpek, które kupują już rano matki wiozące do żłobka czy przedszkola swoje dziecko, jak również osoby idące właśnie do pracy. Kupują urzędnicy, nauczyciele, czyli nie - jak byśmy się spodziewali kierując się stereotypem - murarz z budowy, a elegancko ubrani ludzie.

Czy tak duża sprzedaż małpek powinna budzić niepokój?

- Tak - uważa Wirkus. - Ich niewielkie rozmiary dają złudzenie, że to odrobinka trunku i właściwie nie ma się czym martwić.
Terapeutka dodaje, że w przypadku małpek mówimy o samotnym piciu, żeby lepiej się poczuć.

- To jest równia pochyła do uzależnienia - podkreśla.

Nieco inaczej problem widzi prof. Jerzy Pobocha, wieloletni prezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrii.

- To, że małpki pojawiły się na rynku to właściwie nie ma dużego wpływu na szerzenie się alkoholizmu - mówi. - Alkoholicy lubią mieć po prostu alkohol blisko siebie. Taka małpka mniej kosztuje, więc może jedynie częściej po nią sięgają bezdomni czy żebracy.
Pobocha tłumaczy, że jeśli rzeczywiście zwiększyły się kwoty podatku z małpek (a to ma świadczyć o większej sprzedaży) to jednocześnie - jak mówią handlowcy - zmniejszyło się zainteresowanie butelkami z alkoholem o większej pojemności.
- Alkoholicy piją „równo” - dodaje. - Muszą codziennie konkretną dawkę przyjąć, pojemność butelki nie ma tu nic do rzeczy.
Jeśli coś rzeczywiście może niepokoić, to większa dostępność cenowa wśród młodzieży.

- Ale i w tym wypadku nie ma to dużego znaczenia. Jeśli nawet dorośli będą tłumaczyć i przekonywać o szkodliwości alkoholu, to młodzi ludzie zrobią akurat odwrotnie. Bo uważają, że „starzy” się nie znają - twierdzi Pobocha.

Andrzej Zborowski, psycholog ze Szczecina, uważa, że zwiększenie liczby sprzedawanych małpek nie ma jeszcze bezpośredniego wpływu na liczbę osób uzależnionych od alkoholu.

- Ale niepokojące jest to, że z roku na rok łatwiej można kupić tak konfekcjonowany alkohol.

Podkreśla, że do jego gabinetu trafia coraz więcej pacjentów z problemem alkoholowym.

- Ale ponad dwie trzecie z nich to osoby, które mają problemy depresyjne, lękowe i dla nich alkohol jest niejako prostym lekarstwem - tłumaczy.

Badania PARPA

W 2021 roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych opublikowała wyniki z badań, które miały dać odpowiedź na pytanie: kto, ile i jaki rodzaj alkoholu w małych opakowaniach kupuje najchętniej? Wynika z nich, że w małych butelkach najczęściej kupujemy alkohole wysokoprocentowe. I robią to przedstawiciele najmłodszej grupy respondentów - w wieku 18-35 lat.