The Ayatollah Begs to differ: the paradox of modern Iran

Wielu pisarzy aspirowało do tej roli - jedynie niewielu ta sztuka się udała. "The Ayatollah Begs to Differ: The Paradox of Modern Iran" została napisana właśnie po to, by choć część z nieporozumień narosłych pomiędzy zachodnią opinią publiczną a Iranem obalić.

Autor Hooman Majd - wychowany i wykształcony w Ameryce, pochodzący z wpływowej rodziny irańskiej o tradycjach zarówno konserwatywnych, jak i liberalnych w europejskim pojęciu tego słowa - jest synem irańskiego dyplomaty Mohammada Rezy Pahlawiego, polityka prozachodniego, inicjatora głębokich reform społecznych i gospodarczych w Iranie, ale też wnukiem ajatollaha Kazema Askara, któremu zawdzięcza religijną edukację.

Na czym polega sukces "The Ayatollah Begs to Differ"? Książka nie jest traktatem politologicznym ani też analizą socjologiczną. Opowieść Majda o współczesnym Iranie jest podana w formie na poły reportażu, na poły pamiętnika. Autor z wnikliwością, pasją i cierpliwością zagłębia się w duszę współczesnych mieszkańców Iranu i stara się wytłumaczyć zachodniemu czytelnikowi, czym kieruje się naród zamieszkujący dziś tereny dawnego imperium perskiego.

We współczesnym Iranie obok siebie współistnieją dwa światy: masa popierająca skrajnie nacjonalistycznych i deklarujących głęboką wiarę w Boga polityków w rodzaju Ahmadinedżada oraz bardziej liberalna i otwarta na świat elita, która pełnymi garściami czerpie nie tylko z najnowszych osiągnięć technologicznych, ale i z amerykańskiej kultury masowej.

To, co zdaniem Majda jest wspólne dla tych dwóch skrajne odmiennych grup społecznych, to specyficzna kultura sposobu komunikacji interpersonalnej określana mianem ta’arof. Objawia się ona m.in. tym, że w kontaktach z innymi o sobie należy mówić ze skromnością, o innych zaś z szacunkiem. Zdaniem autora książki współczesne społeczeństwo irańskie silnie cechuje także przeplatanie się ze sobą skrajnej samooceny. Z jednej strony spadkobierców imperium perskiego rozpiera duma z osiągnięć ich przodków, z drugiej zaś zdają sobie sprawę ze swojego zapóźnienia cywilizacyjnego względem świata.

Niewątpliwie najsłabszą stroną książki jest to, że autor usiłuje przekonać nas o tym, że władza prezydencka w Iranie jest słaba i w związku z tym nie powinniśmy się obawiać aspiracji Teheranu do zdobycia bomby jądrowej. Przecież zdobycie przez Teheran broni jądrowej oznacza rozpoczęcie wyniszczającego dla całego regionu jądrowego wyścigu zbrojeń. Gdy równowaga sił zostałaby naruszona, swoje programy jądrowe zmuszone byłyby uruchomić Turcja, Egipt i Arabia Saudyjska. Dla całego regionu, gdzie przecież gospodarka jest skrajnie niewydolna, oznaczałoby to wkroczenie na równię pochyłą.