Reparacje wojenne. Ostatnią ratę za I wojnę światową Niemcy zapłaciły w 2010 r.

Po zakończeniu I wojny światowej przegrane Niemcy zostały obciążone obowiązkiem wypłaty reparacji wojennych i specjalnie powołana komisja ustaliła ich ogólną sumę na 132 mld marek w złocie. W ciągu kilku następnych lat zmniejszono ją do 112 mld marek w złocie do zapłaty państwom ententy oraz krajom z nimi sprzymierzonym za straty poniesione przez nie podczas działań wojennych.

Na konferencji w Spa w 1920 roku ustalono, że Francja otrzyma 52 proc. kwoty reparacji, Anglia 22 proc., Włochy 10 proc. i Belgia 8 proc., Portugalia i Japonia po 0,75 proc. Pozostałe 6,5 proc. miały dostać do podziału Grecja, Rumunia, Jugosławia i inne uprawnione państwa.

Według różnych wyliczeń Republika Weimarska do 1932 roku zapłaciła ok. 25-30 proc. pierwotnie przewidywanej kwoty odszkodowań, ale po dojściu Hitlera do władzy wypłaty zostały wstrzymane.

Po II wojnie światowej odpowiedzialność za wypłacenie całej pozostałej kwoty reparacji za I wojnę światową przejęła Republika Federalna Niemiec. W 1953 r. na konferencji w Londynie ustalono, że wypłaty muszą zostać zakończone do 1983 roku. Naliczone odsetki Niemcy miały zacząć spłacać dopiero po przyszłym zjednoczeniu. Pierwszą ich ratę uiszczono w 1996 roku, a ostatnią w 2010 roku.

Wielu historyków z czasem uznało, że traktat wersalski nie osiągnął swoich celów, a obarczanie kraju olbrzymimi długami - jako że Niemcy miały pokryć nie tylko straty wojenne, które same spowodowały, lecz całość kosztów wojny - nie jest najlepszym rozwiązaniem.

Po zakończeniu II wojny światowej zmieniono podejście i choć Niemcy zostały zmuszone do uiszczenia finansowej rekompensaty na rzecz innych narodów, to większy nacisk położono na odbudowę Europy.

Podczas konferencji w Jałcie w lutym 1945 r. alianci, czyli Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i ZSRR, zobowiązały Niemcy do wypłaty reparacji wojennych w naturze zamiast odszkodowań pieniężnych. System opierał się na trzech filarach: przejęciu majątku narodowego Niemiec, corocznych dostawach towarów z bieżącej niemieckiej produkcji i wykorzystaniu niemieckiej siły roboczej.

Innym dokumentem regulującym tę kwestię jest umowa podpisana na zakończenie konferencji w Poczdamie w sierpniu 1945 r. Choć na jej podstawie Niemcy traktowano jako jedność gospodarczą, to reparacje miały być odbierane według stref okupacyjnych. W konsekwencji Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i inne kraje zachodnie zaspokoiły swoje roszczenia z zachodnich stref Niemiec, a Związek Radziecki miał własną strefę służącą do regulowania jego roszczeń.

Na początku okupacji alianci zdemontowali pozostałości niemieckiego przemysłu, przejęli również flotę handlową i zagraniczne akcje niemieckie. Później kraje zachodnie złagodziły swoje stanowisko i zaniechały przejmowania niemieckiego majątku w związku z planem Marshalla. Niemcy Wschodnie dostarczały jednak materiały przemysłowe ZSRR do 1953 r.

Alianci skonfiskowali również znaczącą część niemieckich patentów, praw autorskich i znaków handlowych wartych 10 mld dolarów (według wartości dolara z 1948 r.).

Najbardziej kontrowersyjną częścią reparacji była praca przymusowa, głównie niemieckich jeńców wojennych, w obozach na terenie ZSRR i Polski, ale także w Wielkiej Brytanii, Francji czy amerykańskiej strefie okupacyjnej. Na Zachodzie większość jeńców została uwolniona do 1949 r., a w ZSRR - w 1953 r.

Częścią rekompensaty Niemiec wobec innych krajów były też aneksje. Oprócz niemieckich terytoriów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, włączonych do Polski i ZSRR, należały do nich silnie zindustrializowany Protektorat Saary, kontrolowany przez Francję do 1956 r., z którego Francja wydobywała węgiel do 1981 r., oraz około 69 km kw. zaanektowanych przez Holandię i zwróconych Niemcom w zamian za 280 mln marek.

Osobną kwestią jest zadośćuczynienie za niemieckie zbrodnie na narodzie żydowskim. Z powodu ogromnego sprzeciwu w Izraelu wobec prowadzenia jakichkolwiek rozmów z Niemcami w sprawie odszkodowania za Holokaust (co uważano za niemoralne), rząd izraelski został upoważniony do zawarcia porozumienia co do rekompensaty kosztów integracji w Izraelu żydowskich imigrantów z terenów niemieckich. Na mocy porozumienia podpisanego w 1952 r. Niemcy Zachodnie w ciągu 14 lat wypłaciły Izraelowi 3 mld marek.

Po wojnie RFN odmawiała praw do odszkodowań dla byłych robotników przymusowych. Dopiero w 1999 r. rząd federalny ogłosił utworzenie funduszu odszkodowawczego dla byłych robotników i więźniów obozów koncentracyjnych III Rzeszy w wysokości 10 mld marek (z czego 8,2 mld przeznaczono na wypłaty dla uprawnionych do odszkodowań).