Psychologia. Jakie znaczenie mają dla nas koszmary?

Wszyscy doświadczyliśmy koszmarów sennych. Skąd się one biorą? I czy mówią coś o naszej osobowości? Jak psycholodzy interpretują sny?

Potworna istota, która chce nam zrobić coś złego i przed którą nie możemy uciec. Spadanie, topienie się, unieruchomienie, zranienie, wypadanie zębów. Utrata czegoś bezcennego, śmierć bliskich. Przemoc. Stresująca sytuacja - zawstydzenie, bycie nagim na scenie, egzamin, zwolnienie z pracy, wojna. Większość zdrowych na umyśle ludzi miała przynajmniej jeden sen takiego rodzaju.

Psycholodzy bardzo interesują się snami - oto jak je rozumieją.

Trochę skłamałem. Sen jest jednym z tych zjawisk, które dzielą środowisko psychologów. Niektórzy uważają, że sen jest jak czkawka - zdarza się każdemu, nie ma jednak psychologicznego znaczenia, zaś szukanie w nim głębszego sensu to niepoważne zajęcie dla wróżek i szamanów.

Na drugim biegunie są ci, którzy twierdzą, że sen stanowi królewską drogę do zrozumienia psychiki, a jeśli psycholog nie rozumie znaczenia snów, zarówno własnych jak i innych ludzi, to żaden z niego profesjonalista.

Pozostawmy ten spór nierozstrzygniętym i przyjrzyjmy się, co myślą o snach ci, którzy widzą w nich interesujące zjawisko i starają się je interpretować.

Podstawowe założenie jest takie, że sny spełniają pragnienia. Na przykład małe dziecko śni w środku lata o jeżdżeniu na sankach. Pewna nastolatka, klientka gabinetu psychologicznego, postanowiła zostać wegetarianką. W dwa tygodnie po odstawieniu mięsa śniło się jej, że się objada hamburgerami.

Doskonałym przykładem snu spełniającego pragnienia jest sen erotyczny. Sny erotyczne mają, oczywiście, także osoby, które uprawiają seks, choć częściej np. marynarze w długich rejsach. Jednym z typowych snów młodych mężczyzn jest na przykład jakiś wariant scenariusza, w którym jest się burmistrzem miasteczka (szefem firmy, nauczycielem w szkole, piłkarzem itp.), zamieszkanego przez młode, nagie, atrakcyjne i chętne do współżycia kobiety.

W psychologicznej interpretacji zakłada się więc, że w snach psychika realizuje niespełnione pragnienia.

I tu pojawiają się pytania. „Czy dotyczy to także koszmarów sennych?” i „Dlaczego posiadamy pragnienia, które są sfrustrowane? Dlaczego niektóre pragnienia realizujemy nocą, a nie w dzień?” Na to drugie pytanie odpowiedzi są dwie. Po pierwsze świat może przeszkadzać nam w spełnieniu pragnień - jest lato, a w lecie nie da się jeździć sankami; chciałbym być szefem firmy pełnej młodych kobiet, ale jestem księgowym pracującym przez internet dla firmy z USA.

Ciekawiej jest, gdy pewnych pragnień nie realizujemy, bo przeszkoda tkwi wewnątrz nas.

Weźmy przykład. Nastolatek odkrywa u siebie skłonności homoseksualne (czternastolatki przeważnie wiedzą już, jaką mają orientację seksualną). Jest jednak wychowywany w środowisku, w którym homoseksualizm traktowany jest jako najgorsze zboczenie (dobrym przykładem jest Robert Biedroń, który wspominał swoją rodzinę jako bardzo nietolerancyjną, restrykcyjną i przemocową). U takiej osoby własne pragnienia homoseksualne natrafiają na silny sprzeciw innych sił psychologicznych - przyjętego systemu wartości, sumienia, lęku itp. Chłopak nie będzie więc realizować swoich potrzeb realnie (np. poprzez szukanie bliskiej osoby, tak jak większość jego heteroseksualnych rówieśników). I wtedy pragnienia zostaną zrealizowane we śnie - np. w snach erotycznych tego chłopaka występować będą mężczyźni, a nie kobiety.

Wyobraźmy sobie dalej, że ów młody człowiek budzi się rankiem. Czy będzie miał uczucie, że przyśnił mu się przyjemny sen erotyczny, tak jak przeżywa swoje sny większość jego heteroseksualnych rówieśników? Nie! Obudzi się rano zlany potem z poczuciem, że dręczyła go zmora, że śniło mu się coś obrzydliwego, paskudnego, strasznego.

Także wegetarianka, która śni, że objada się hamburgerami swój sen przeżywała jako koszmar: „Przecież ja nie chcę jeść mięsa! Dlaczego mnie to prześladuje? Niech to się skończy!”

Sytuacja może być jeszcze bardziej skomplikowana. Otóż siły psychologiczne mogą tak bardzo zagmatwać sen, że rzeczywiste pragnienie wystąpi w nim pod maską czegoś obcego i złego. Na przykład młody homoseksualista może śnić, że jest napastowany przez innych mężczyzn, a wegetarianka, że ktoś zmusza ją do jedzenia mięsa.

Tak! Nasza psychika naprawdę potrafi uczynić coś takiego - zamienić swoje nieakceptowane potrzeby na coś obcego, zewnętrznego (psycholodzy nazywają to projekcją): „To nie ja chcę iść do łóżka z innymi facetami. To oni, ci pokrzywieni, nienormalni, obrzydliwi zboczeńcy patrzą na mnie z pożądaniem”.

I wtedy pragnienie zamienia się w koszmar.

Czy każdy koszmarny sen jest objawem stłumionych pragnień? Nawet psycholodzy, uznający sny za znaczące, wiedzą, że nie. Są od tej zasady wyjątki. Jeśli jednak chcemy zrozumieć głębsze pokłady własnej osobowości, to czasem warto na swoje sny spojrzeć jak na szyfrowaną wiadomość, którą podświadomość wysyła do naszej świadomości.