Projekt Mirai. Bronisław Piłsudski – jak polski badacz zawędrował do Japonii

PROJEKT SPECJALNY MIRAI
Wideo
od 16 lat
Kiedy słyszymy nazwisko Piłsudski pierwszym – i najczęściej jedynym – skojarzeniem jest Józef. Okazuje się jednak, że są regiony świata, gdzie znacznie bardziej zasłużony jest zupełnie inny Piłsudski. W ramach naszego cyklu Projekt Mirai przedstawiamy Wam pierwszą z polsko-japońskich ciekawostek.

Rola, jaką odegrał w polskiej historii Józef Piłsudski przyćmiła znaczenie i osiągnięcia jego starszego o rok brata. Bronisław Piłsudski miał jednak nie mniejsze zasługi w ratowaniu tożsamości i kultury innego narodu. Egzotycznego i tajemniczego ludu Ajnów, zamieszkującego między innymi japońską wyspę Hokkaido.

Spiskowiec i zesłaniec

Niewiele jednak brakowało, by życie Bronisława skończyło się w wieku 21 lat, wkrótce po tym, gdy rozpoczął studia prawnicze w Petersburgu. Został oskarżony o udział w spisku, którego celem było zabicie cara Aleksandra III. Bronisława, po pokazowym procesie, skazano na śmierć. Jednak na skutek amnestii, ten wyrok zamieniono no 15 lat zesłania na Syberię, a konkretnie – na rosyjską wyspę Sachalin, zwaną „wyspą katorżników”. Dla młodego Piłsudskiego ta kara stała się początkiem nowego życia.

Na Sachalin trafił latem 1888 roku. Od początku poruszyła go sytuacja miejscowego ludu Niwchów, którym bardzo pomagał, pośrednicząc w kontaktach z rosyjską administracją, ale też – lecząc i ucząc. Ponieważ uczył także dzieci urzędników i osadników, zyskał uznanie nie tylko rdzennych mieszkańców, ale też miejscowych władz. Dzięki temu mógł podjąć bardziej systematyczne badania nad kulturą lokalnego ludu, a zachęcił go do tego rosyjski etnolog, wdrażając też w zasady prowadzenia badań. Bronisław pracował również jako meteorolog, prowadził badania botaniczne i gromadził zbiory dla muzeum. Życie zesłańca przerodziło się w życie badacza.

CZYTAJ WIĘCEJ O PROJEKCIE "MIRAI"

Koniec kary, ale nie zesłania

W tym czasie po raz pierwszy zetknął się z Ajnami - miejscowym ludem, dla którego stanie się jednym z najważniejszych badaczy. Na razie, w 1896 roku, jeszcze nic na to nie wskazuje.

Okazuje się, że karę katorgi skrócono, jednak Piłsudski nie może opuścić rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Zostaje i nadal prowadzi różne badania, a nawet zostaje dyrektorem muzeum we Władywostoku (z tego stanowiska szybko rezygnuje).

Badacz i mąż
Latem 1902 roku Bronisław wyrusza w – być może – najważniejszą podróż. A przynajmniej okaże się ona niezwykle ważna dla całego ludu. Zaczyna badania nad kulturą Ajnów. Jest to tajemniczy i mało znany wtedy lud, posługujący się swoim językiem i wyróżniający odrębną kulturą.

Badania prowadzi z ogromnym zaangażowaniem, ale też, jak na tamte czasy – z wykorzystaniem nowoczesnej techniki. Na przykład tradycyjne pieśni nagrywa fonografem, wynalezionym ledwie 25 lat wcześniej przez Edisona. Powstanie w sumie 100 wałków z unikalnym zapisem. W latach 80. XX wieku w Japonii powstanie laserowa wersja fonografu, dzięki której można dziś odtworzyć nagrania niemal zapomnianego już języka. Na ich podstawie powstanie też japoński musical dla dzieci („Opowieści zapisane na wałkach wujka Piłsudskiego”).

Bronisław kręcił również filmy (!) jednak te materiały zaginęły. Robił zdjęcia, opisy, uczył się języka, ale zakładał też szkoły. Tworzy monumentalny słownik. I poślubia miejscową kobietę o imieniu Chuhsamma (w japońskiej wersji – Shinhinchō).

Pochodzenie ludu Ajnów, którego poznaniem zajmował się Bronisław Piłsudski, do dziś nie jest wyjaśnione
Pochodzenie ludu Ajnów, którego poznaniem zajmował się Bronisław Piłsudski, do dziś nie jest wyjaśnione Wikimedia Commons

W tym czasie nawiązuje też kontakty z Japończykami i wraz z innym polskim badaczem Wacławem Sieroszewskim odbywa podróże na wyspę Hokkaido, gdzie również zamieszkują Ajnowie. Współpracuje m.in. z japońskim tłumaczem Tarōji Sentoku. To dopiero początek kontaktów z Japonią.

Nadchodzi wojna

Niestety w lutym 1904 roku wybucha wojna rosyjsko-japońska, a Piłsudski i Ajnowie znajdują się na samym pograniczu obu państw. Początkowo nie zaburza ona pracy, ani życia badacza. Życie rodzinne nawet nabiera barw, bo rodzi się syn Bronisława – Sukezō Kimura. Niecałe dwa lata później urodzi się córka – Kyo Kimura. Co ciekawe, potomkowie Bronisława Piłsudskiego i Chuhsammy żyją do dziś w Japonii. Mieszkają w Jokohamie i na Hokkaido.

Wkrótce jednak jego życie zmieni się diametralnie. W 1905 r. kończy się wyrok Bronisława i nie musi on już przebywać na rosyjskim Dalekim Wschodzie. Początkowo wyjeżdża do Japonii. Odwiedza Kobe, a później Tokio, Nagasaki, Jokohamę. Spotyka się z ludźmi kultury i innymi badaczami, zaprzyjaźnia się z pisarzem i poetą Shimeiem Futabateiem. Wydaje pierwszą pracęna temat Ajnów, przetłumaczoną na język japoński, a także zakłada Towarzystwo Japońsko-Polskie.

Podejmuje też, zapewne trudną, decyzję o powrocie do Polski. Niestety bez rodziny – na wyjazd żony Bronisława prawdopodobnie nie zgodził się wódz plemienia.

Ajnowie i… górale

Bronisław wraca do Polski okrężną drogą, przez Stany Zjednoczone. Czas dzieli między Zakopane i Kraków. W Tatrach angażuje się w badania kultury góralskiej. Bronisław podróżuje i pomieszkuje m.in. we Lwowie i Paryżu. Cały czas przybliża też kulturę Ajnów na wystawach i w publikacjach. Równie mocno angażuje się w działalność Towarzystwa Tatrzańskiego.

Znowu wojna
W 1914 roku wybucha I wojna światowa. Bronisław wyjeżdża najpierw do Wiednia, potem do Szwajcarii, a następnie do Paryża. Angażuje się w przypomnienie znaczenia kultury i historii - tym razem polskiej –na arenie międzynarodowej. Konflikt mocarstw jest szansą na odzyskanie niepodległości przez Polskę po latach zaborów. Jednak atmosfera wśród samych Polaków jest daleka od zgody i jednomyślnej współpracy. Odbija się to na samopoczuciu i zdrowiu Bronisława, który cierpi na depresję. W maju 1918 roku, kilka miesięcy przed tym, zanim jego brat obejmie urząd Naczelnika Państwa odrodzonej Polski, Bronisław ginie w nurtach Sekwany. Ma 52 lata.

Upamiętnienie

Polski badacz nie został zapomniany na japońskiej ziemi. W 2013 roku na japońskiej wyspie Hokkaido, w miejscowości Shiroi, w tamtejszym muzeum Ajnów, odsłonięto popiersie Bronisława Piłsudskiego. Napis, wykonany w czterech językach (po polsku, japońsku, ajnusku, i angielsku), głosi:

„Bronisław Piłsudski 1866-1918.  Polski zesłaniec, wybitny etnograf, badacz kultury Ajnów i innych ludów Dalekiego Wschodu. Przebywał i pracował w Shiraoi w sierpniu 1903 roku”. Ponad to w południowej części Sachalinu znajduje się góra Piłsudskiego.

W Polsce, konkretnie w Żorach, w maju 2018 roku, przed siedzibą Muzeum Miejskiego odsłonięto pomnik Bronisława Piłsudskiego. Dzieło przedstawia badacza u boku ajnowskiej dziewczyny opowiadającej przed fonografem Edisona. To pierwszy w Polsce oraz czwarty na świecie monument ku czci polskiego uczonego. Pozostałe znajdują się Jużnosachalińsku, Shiranoi i Zułowie (Zalavas). Ten ostatni przedstawia razem Bronisława oraz Józefa Piłsudskich.

Więcej o Bronisławie Piłsudskim można dowiedzieć się z książek:
Broniś Piłsudski, czyli o tym, jak zostać sławnym na Dalekim Wschodzie
Ajnowie, górale i Bronisław Piłsudski

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na i.pl Portal i.pl