Polityka, sztuka i wagina, a w niej cała gmina. Za co na teatr obraził się wójt i mieszkańcy Lipiec Reymontowskich [KONTROWERSYJNE ZDJĘCIA]

Sprawa jest coraz głośniejsza, tym bardziej, że opiera się już o szczebel rządowy. „Chłopi” w reżyserii Sebastiana Majewskiego (nawiasem mówiąc dyrektor łódzkiego Teatru im. Jaracza w latach 2015-2016), to spektakl dyplomowy studentów IV roku Wydziału Aktorskiego wrocławskiej filii Akademii Sztuk Teatralnych, premierę miał 16 listopada 2019 r. Zrazu w kręgach artystycznych zbyt wielkiej dyskusji nie wywołał, acz pojawiło się kilka recenzji, głównie w mediach prawicowych, z przymiotnikami „antypolski” czy „obrazoburczy”.

Drugie życie i promocję w skali kraju sztuka Majewskiego zyskała dwa miesiące po premierze, głównie za sprawą jednego z cytatów ujętych w scenariuszu, a także za sprawą Marka Sałka, wójta Lipiec Reymontowskich, w których rozgrywała się oryginalna akcja nagrodzonej Noblem chłopskiej epopei Reymonta. Ów cytat w sztuce publiczności rzuca Jewka, lokalna nierządnica, a brzmi on dosłownie „(...) Całe Lipce w mojej cipce”.

Wójt autorom rozerotyzowanego scenariusza nie darował i napisał do Piotra Glińskiego (PiS), wicepremiera oraz ministra kultury i dziedzictwa narodowego: „Obraźliwe dla naszej społeczności są słowa użyte przez aktorów spektaklu, które zawierały się w twierdzeniu »Całe Lipce w mojej cipce« (...). Bardzo niepokojący jest sposób, w jaki studenci (...) przedstawili tę uznaną na całym świecie powieść”.

Wójt, co prawda, sztuki nie widział, natomiast ów „niepokojący sposób” przedstawienia sztuki może się zawierać w scenografii, aktorzy występują bowiem w kostiumach nie tylko symbolizujących, ale wręcz naśladujących nagość, jakby całe Lipce, ale te rzeczywiste, nie ze scenariusza, co dzień gołe chodziły. A zdjęcia ze spektaklu widział.

O ironio, każdy, kto zna powieść Reymonta, wie, że nie jest wolna od sprośnych wątków. W trzecim tomie znajdziemy m.in. wątek orgiastyczno-pijacki:

„(...) Podchodzę bliżej... patrzę... a to pan wójt leży przez kapoty, a pobok Jagusia Borynowa... i śpią se w najlepsze. Spili się w mieście, gorąc był, to se chcieli wypocząć w chłodzie i pojamorować. Jaże buchała od nich gorzałka! Nie budzilim: niech świadki przyjdą, niech cała wieś obaczy, co się wyprawia! Wstyd mówić, jak była rozdziana, jaże Filipka z litości przyokryła ją zapaską. Czysta sodoma. Stara jestem, a jeszcze o takim zgorszeniu nie słyszałam. Sołtys zaraz przyjechał i budził, Jagna w pola uciekła, zaś pana wójta ledwie na wóz wdygowali, spity był kiej świnia!”.

Ten opis na początku XX w., gdy Reymont publikował powieść, też pewnie szokował, choć nie wieś, bo niewielu wtedy tam czytać umiało.

Tamten ekspresyjny, emocjonalny i ludowy język oryginału został w sztuce Majewskiego przełożony na wulgaryzmy współczesne. W Lipcach wiedzą, że to sztuka, czyli fikcja. Ale sztuka jest współczesna, tak jak oni współczesnymi mieszkańcami Lipiec. A Lipce z Reymonta są dumne i to m.in. dlatego gmina od 1983 r. nosi nazwę Lipiec Reymontowskich. Sam Majewski użył oryginalnej nazwy wsi. Tłumaczył wrocławskim mediom, iż jego zdaniem słowa dopisane do scenariusza, a wypowiedziane przez Jewkę, nikogo nie obrażają, albowiem jest to dziewczyna, która służy erotycznie całej miejscowości, i jest na to ogólne przyzwolenie. Ma więc prawo powiedzieć: „Całe Lipce w mojej cipce”.

W Lipcach, rzecz jasna, zdania reżysera nie podzielają. Zbigniew Stań, właściciel prywatnej Galerii Staroci i Pamiątek w Lipcach (a w niej m.in. kilkaset wydań „Chłopów”, także obcojęzycznych), nie jest przekonany, czy w Lipcach wszyscy wiedzą, jak głęboko ich sztuka Majewskiego obraziła.

- Nie widziałem tego spektaklu i raczej nie chcę widzieć - mówi Stań. - Taka jest współczesna sztuka, żeby wywoływać szok, bo wtedy już jest połowa sukcesu. I pewnie o to chodziło, bo nie sądzę, żeby przedstawiała jakąś wartość artystyczną. Ale wójta będę bronił, dobrze zrobił pisząc do premiera, bo stara się bronić naszego dobrego imienia.

Sam wójt Lipiec też nie jest wolny od wątpliwości, czy aby dobrze zrobił mimowolnie nagłaśniając problem, bo tym samym zareklamował kontrowersyjny spektakl, a ukochanym Lipcom mógł niechcący przydać antyreklamy. Nie chce też przyznać się, jakie ma oczekiwania wobec premiera. Ocenzurować scenariusz? Zmienić nazwę miejscowości, w której rozgrywa się sztuka? Wyrzucić kontrowersyjne zdanie godzące w Lipce?

- Chcę tylko poznać zdanie pana premiera na ten temat, a jak je już poznam, to zobaczymy co dalej - mówi nam Marek Sałek.

Minister Gliński jeszcze wójtowi nie odpowiedział, ale tak się akurat składa, że to właśnie on nadzoruje Akademię Sztuk Teatralnych. Oczywiście w sensie instytucjonalnym, nie artystycznym. Ma też wicepremier doświadczenia z kontrowersyjnymi sztukami. Cztery lata temu protestował przeciw wystawianiu przez dotowany z budżetu państwa Teatr Polski we Wrocławiu sztuki, w której wystąpić mieli czescy aktorzy porno, groził też cofnięciem dotacji.

Sebastian Majewski, reżyser tej najnowszej adaptacji „Chłopów”, stwierdził, że chętnie wystawi swą sztukę w Lipcach Reymontowskich. Co na to wójt? Marek Sałek długo dobiera słowa, żeby delikatnie wyrazić myśl: - Nie jest to najlepszy pomysł.

Ale niebawem może się nadarzyć okazja, aby każdy mógł się zapoznać z kontrowersyjnym spektaklem. W maju w Łodzi odbędzie się kolejna edycja Festiwalu Szkół Teatralnych. Kto wie czy Sebastian Majewski nie przyjedzie pokazać swojej wersji „Chłopów”...

W galerii zdjęć fotografie Kuby Burzyńskiego ze spektaklu "Chłopi" w reżyserii Sebastiana Majewskiego