Ile wynosi odprawa dla pracownika w 2023 i kiedy przysługuje? W tych sytuacjach pracodawca ma obowiązek wypłacić odprawę

Jeżeli pracownik zatrudniony na umowę o pracę (etat lub niepełny wymiar etatu) sam się zwalnia, na odprawę nie ma co liczyć. Odprawa dla pracownika przysługuje bowiem tylko tym osobom, które tracą pracę z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Zazwyczaj tą przyczyną jest zła sytuacja materialna pracodawcy: firma znajduje się w finansowym dołku. Aby więc odbić się od dna i jednocześnie uratować przedsiębiorstwo przed rychłym zamknięciem, szefostwo musi podjąć drastyczny krok i dokonać zwolnień. Te z kolei wiążą się z likwidacją wybranych stanowisk pracy. Następne przyczyny zwolnień i co za tym idzie, nabycie prawa do otrzymania odprawy przez zwalnianego pracownika stanowią ogłoszenie upadłości albo likwidacji zakładu pracy.

Nie każda zwalniana osoba znajduje się w uprzywilejowanej sytuacji i otrzymuje odprawę. W przedsiębiorstwach, gdzie pracuje mniej niż 20 osób, zwalniani pracownicy nie dostaną odprawy. Na odprawę dla pracownika mogą natomiast liczyć:

• pracownicy, zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, zwalniani indywidualnie (nie grupowo), o ile zwolnienie to następuje z winy pracodawcy, natomiast oni sami na tę sytuację nie mieli wpływu,
• pracownicy etatowi, zwalniani grupowo, a przyczyna leży po stronie pracodawcy, zaś ci pracownicy nie mieli na to wpływu.

Nie ma tutaj znaczenia, czy zwalniani pracownicy pracowali na umowę na czas określony, czy na czas nieokreślony.

Trzeba pamiętać jednak o tym, że zwolnienia grupowe rządzą się swoimi prawami, zaś wypłata odprawy dla pracownika to nie żadna dobra wola pracodawcy, lecz wymóg określony przepisami. Jest o tym mowa w Ustawie z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. W skrócie jest to ustawa o zwolnieniach grupowych.

Do zwolnień grupowych z kolei zaliczamy sytuację, gdy pracodawca, zatrudniający przynajmniej 20 pracowników, zwalnia określoną w ustawie liczbie pracowników w ciągu 30 dni:

• 10 pracowników, jeśli zatrudnia mniej niż 100 osób,
• 10 procent załogi, jeśli zatrudnia przynajmniej 100 osób, ale mniej niż 300,
• 30 pracowników, jeśli zatrudnia przynajmniej 300 osób.

Uwaga! Jeżeli pracownik rozstaje się z firmą i jest to zwolnienie za porozumieniem stron (a zatem nie z winy pracodawcy), to pracownik także może liczyć na odprawę pod warunkiem, że udowodni, iż właśnie nie on sam, lecz pracodawca dążył do podpisania tego porozumienia. Firmy czasem chcąc uniknąć odpowiedzialności, próbują wymusić na pracowniku, aby podpisał on z pracodawcą zwolnienie za porozumieniem stron, chociaż w rzeczywistości wina leży ewidentnie po stronie pracodawcy.

Gdy pracownik jest na etacie, lecz sam się zwalnia, odprawy nie otrzyma. W podobnej sytuacji znajduje się zatrudniony na umowę o pracę, który rażąco złamał przepisy (dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych), udowodniono mu winę i teraz tenże pracownik zostaje zwolniony dyscyplinarnie.

Pracownik tymczasowy tak samo nie dostanie odprawy. To dlatego, że do pracowników tymczasowych nie stosuje się ustawy o zwolnieniach grupowych. Odprawy nie dostaną również osoby pracujące na podstawie umów cywilnoprawnych. To przede wszystkim umowa zlecenia oraz umowa o dzieło. Takie osoby podlegają pod kodeks cywilny, a nie pod kodeks pracy jak w przypadku umowy o pracę.

Nie ma ustalonej konkretnej wysokości odprawy dla pracownika. Odprawa zależy od stażu pracy zwalnianego pracownika. Aby ustalić staż danego pracownika, bierze się pod uwagę wszystkie okresy przepracowane u tego jednego pracodawcy, a nie jego ogólny staż pracy u wszystkich pracodawców. To oznacza, że jeżeli pracownik np. wcześniej przepracował kilkanaście lat w innej firmie, a w tej, w jakiej jest zatrudniony obecnie, pracuje od kilku lat, to jedynie tylko staż u teraźniejszego pracodawcy zostanie mu uwzględniony.

Wyjątek stanowi sytuacja, gdy pracownik zmienił firmę, zaś ta zmiana pracodawcy nastąpiła w ramach przejścia zakładu pracy, ewentualnie jego części, do innego pracodawcy (jedna firma wchłonęła drugą). Wtedy pracownik będzie miał uwzględniony łączny staż u poprzedniego i obecnego pracodawcy.

Odprawa przysługuje pracownikowi w następującej wysokości:

• jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata,
• dwumiesięcznego wynagrodzenia, o ile pracownik pracował u danego pracodawcy od 2 do 8 lat,
• trzymiesięcznego wynagrodzenia w przypadku, gdy pracownik był zatrudniony u konkretnego pracodawcy ponad 8 lat.

Wypłacana odprawa nie może przekroczyć wysokości piętnastokrotności minimalnego wynagrodzenia, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. Co roku zmienia się wysokość pensji minimalnej, ustalanej przez rząd. W 2020 roku wynosi ona 2600 złotych brutto (to około 1920 zł na rękę). Tym samym, maksymalna wysokość odprawy w bieżącym roku nie może być wyższa niż 39 000 złotych brutto.

Przykład: wiceprezes dużej firmy zarabiał 15 000 złotych brutto miesięcznie, a w przedsiębiorstwie tym był zatrudniony od kilkunastu lat. Jego stanowisko zostało jednak zlikwidowane z przyczyn ekonomicznych. Wiceprezes powinien otrzymać odprawę w wysokości trzymiesięcznej pensji, czyli 45 000 złotych. Dostanie jednak mniej, tzn. wspomniane 39 000 złotych, gdyż taki aktualnie obowiązuje limit.

Pracownik powinien otrzymać odprawę najpóźniej w dniu rozwiązania z nim stosunku pracy, ostatecznie w terminie wypłaty ostatniej pensji za swoją pracę.

Pracownik etatowy, który żegna się ze swoim szefostwem, ponieważ przechodzi na emeryturę bądź na rentę, także dostanie dodatkowe świadczenie na pożegnanie. To właśnie odprawa emerytalna albo odprawa rentowa. Tego rodzaju odprawa jest równa wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Odprawa może być jednak wyższa, wszystko zależy od zapisów regulaminu pracy i wynagrodzeń. Na wyższe odprawy mogą liczyć choćby urzędnicy oraz nauczyciele.

Rodzina zmarłego pracownika też może dostać odprawę. Dzieje się tak w wypadku, gdy śmierć pracownika nastąpiła w czasie, gdy był on zatrudniony lub też, gdy rozwiązano z nim stosunek pracy i pracownik ten zmarł w czasie pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy na skutek choroby. O odprawę pośmiertną po zmarłym pracowniku może starać się jego współmałżonek.

Odprawa pośmiertna przysługuje też innemu członkowi rodziny, który spełnia warunki konieczne do uzyskania renty rodzinnej. Gdy o odprawę pośmiertną pracownika ubiega się kilku jego krewnych, to tę odprawę dzieli się na równe części pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny zmarłego.

Bywa, że pracownik nie dostał odprawy, chociaż ona mu się należała, natomiast pracodawca go ani nie uświadomił o należnym mu prawie, ani mu tej odprawy nie przekazał. Niekiedy zwolniony pracownik po jakimś czasie dowiaduje się, że powinien był dostać odprawę. Jeżeli od zwolnienia nie upłynęły 3 lata, zainteresowany może domagać się tych pieniędzy od pracodawcy, a gdy ten odmówi, to pracownik może walczyć o wypłatę odprawy na drodze sądowej. Po 3 latach sprawa się przedawnia i pracownik traci prawo do dochodzenia roszczeń.

Zdarza się, że zwolniony pracownik kieruje sprawę do sądu przeciw swojemu pracodawcy. Twierdzi, że został niesłusznie zwolniony bez powodu. Gdy w takim wypadku udowodni, że szef go zwolnił nie z przyczyn ekonomicznych zakładu (tak brzmiała oficjalna wersja), ale dlatego, że po prostu go nie lubił, sąd może nakazać pracodawcy przywrócić tego pracownika do pracy. Jeżeli ten powróci do firmy, a wcześniej będąc zwalnianym, dostał odprawę, teraz będzie zobowiązany ją oddać.