„Idź i Patrz” Elem Klimow, 1985
To zdecydowanie jeden z kilku najmocniejszych filmów wojennych w całej historii kina. Obraz pod każdym względem wstrząsający. Z perspektywy szesnastolatka (który właśnie wstąpił do oddziału partyzanckiego) oglądamy w nim niemiecką akcję eksterminacji wsi na Białorusi z 1943 roku. Niemcy dopuszczają się tam nieprawdopodobnego bestialstwa - w całej (historycznej) operacji chodzi o całkowite zniszczenie „żywego” zaplecza działającej na tych terenach partyzantki. Nic z okrucieństw popełnionych przez m.in. Dirlewangerowców i służących Niemcom rosyjskich renegatów z RONA nie zostaje nam oszczędzone, łącznie z paleniem ludzi żywcem w stodole.
„Eroica. Symfonia bohaterska w dwóch częściach” Andrzej Munk, 1957
To, że ten film zdołał ujrzeć światło dzienne w erze wczesnego Gomułki, to prawdziwy cud. Munk dekonstruuje wojenne mity, szyderczo rozprawia się z etosem wojennego bohaterstwa, nic więc dziwnego, że ten obraz budził skrajne emocje od momentu premiery „Eroica” to w zasadzie dwie odrębne nowele filmowe (miała być jeszcze trzecia, ale Munk uznał, że wyszła zbyt słabo i wyrzucił ją z ostatecznej wersji filmu). Pierwsza opowiada nam mocno groteskową i mocno zakrapianą alkoholem historię warszawskiego cwaniaka, który usiłuje doprowadzić do porozumienia dowództwa Powstania Warszawskiego ze stacjonującymi pod Warszawą Węgrami (sojusznikami Hitlera). Nasz bohater przeżywa prawdziwą epopeję w drodze z Zalesia Górnego do Warszawy i z powrotem, z całego projektu oczywiście nic nie wychodzi.
W drugiej noweli poznajemy więźniów niemieckiego obozu jenieckiego żyjących mitem brawurowej ucieczki niejakiego porucznika Zawistowskiego, w przeciwieństwie do nich dowiadujemy się jednak prawdy - otóż porucznikowi nie udało się uciec, ukrywa się na stryszku jednego z baraków, kilku wtajemniczonych więźniów zaś dostarcza mu zaopatrzenie, byle tylko smutny fakt nie wyszedł na jaw i nie podłamał morale reszty osadzonych.
„Wróg u bram” Jean-Jacquess Annaud, 2001
Dla jednych znakomita i trzymająca w napięciu opowieść o wielotygodniowym pojedynku najlepszych snajperów III Rzeszy i Związku Radzieckiego w ruinach Stalingradu. Dla drugich - odpowiednik „Titanica”, bo i wątek melodramatyczny jest tu niezwykle istotny. Jedno jest pewne - tego filmu się nie zapomina. „Wróg u bram” jest znakomicie zrealizowaną superprodukcją, pociski z karabinów snajperskich świszczą nam koło uszu, katastroficzną panoramę przeoranego wojną Stalingradu oglądamy tu i przez snajperską lunetę i przez szpary w deskach, i wreszcie z szerokiej perspektywy za sprawą wspaniałych panoramicznych ujęć. Niestety, druga największa bitwa miejska II wojny światowej, czyli Powstanie Warszawskie wciąż nie doczekało się obrazu podobnej klasy.
„Cienka czerwona linia” Terrence Malick, 1999
Film miał premierę w podobnym czasie jak znacznie bardziej „kasowy” - i oczywiście również wart obejrzenia --„Szeregowiec Ryan”, ale pod wieloma względami przewyższa superprodukcję Spielberga. Tu również widzimy naturalistycznie (choć przy użyciu najnowszych wówczas dostępnych technik filmowych) przedstawioną wojnę, z całym błotem okopów i krwią tryskającą z urwanych kończyn. Zarazem jednak mamy do czynienia z naprawdę dobrą artystycznie wizją wojny. To, co łączy wszystkich bohaterów tego obrazu (a mamy tu do czynienia z bohaterem zbiorowym), po obu stronach linii bitwy o Guadlacanal, to dojmujący, wszechogarniający strach. Jednocześnie zaś krwawa i okupiona potwornymi stratami walka o bezimienne wzgórze na zapomnianej, zamieszkałej przez odzianych w przepaski biodrowe tubylców wyspie zmusza i nas, i bohaterów filmu do refleksji nad sensem - i bezsensem wojny. W wypadku „Cienkiej czerwonej linii” nie można też nie wspomnieć o znakomitej muzyce idealnie skomponowanej z obrazami.
