Obrońcy skarbów i Dziennik Zachodni 1945, czyli obrazy Matejki leżą w tych skrzyniach [HISTORIA DZ]

Ależ nam zazdrościły inne redakcje, gdy "Dziennik Zachodni" dostał na wyłączność relację pisarki Izabelli Czajki z poszukiwań zagrabionych przez Niemców dzieł sztuki. Bo nie tylko zachodni alianci, jak sugeruje hollywoodzki film "Obrońcy skarbów" George'a Clooneya, odkrywali w niemieckich kryjówkach tysiące skradzionych arcydzieł. Polacy także ryzykowali życiem, żeby odzyskać to, co utraciły polskie muzea. Chodziło o niepoliczoną ilość obrazów, rzeźb i artystycznych przedmiotów.

Jest późna wiosna 1945 roku, wyprawy na zachód po ukryte skarby są niebezpieczne i szalone. Kieruje nimi dyrektor Muzeum Narodowego prof. Stanisław Lorentz, bierze udział historyk sztuki prof. Karol Estreicher, architekt prof. Jan Zachwatowicz. To dawni znajomi Czajki z warszawskich czasów, gdy Bella należała do śmietanki towarzyskiej, była piękną i bogatą skandalistką, żoną architekta o dużym dorobku.

Teraz wszystko jest inne; Czajka pochodzenia żydowskiego musiała w czasie wojny ukrywać się w lesie, straciła bliskich. Z polskim wojskiem trafia do Katowic; jest milicjantką i mieszka przy ulicy Królowej Jadwigi 11. Ma znajomości i tupet, może pomagać profesorom w ich ekspedycjach.

Generalny konserwator Polski z tamtych czasów prof. Zachwatowicz wspominał, że bazą wypraw rewindykacyjnych były Katowice. Liczyli tu organizacyjnie na Czajkę, która zapaliła się do pomysłu szukania zrabowanych dzieł. Jej samej Niemcy ukradli ponad 250 obrazów, w tym pędzla Matisse'a i Soutine'a.

Poszukiwania są jednak wielką tajemnicą; polscy muzealnicy pilnują, żeby żadne wieści o celach wyprawy nie dostały się do niepowołanych uszu. To nie jest ich pierwsza podróż w nieznane, wszystkie były tajne. A tu nagle Czajka obiecuje popularnemu "Dziennikowi Zachodniemu" tekst z opisem wypadu.Ta wariatka wszystko wypaple. Poważni naukowcy nie są zachwyceni pomysłem, że pojedzie z nimi w teren.

Kierownik ekspedycji Lorentz nie pozwala na żadne artykuły, ale Czajka nie zamierza go słuchać, ani tym bardziej dać się wyprosić z przygody. Profesor ma do niej słabość, jest też ekipie bardzo potrzebna; to ich człowiek na niepewnym gruncie.

Chodzą słuchy, że jak ona nie pomoże, to już nikt. Region jest wtedy dziki; prawa są wojenne, nikt nikomu nie wierzy, walutą jest alkohol, rządzi NKWD. Polscy muzealnicy muszą mieć litry wódki, benzyny i ludzi z bronią, żeby penetrować zachodnie miejscowości. Czajka to załatwia i bierze dwóch katowickich milicjantów jako ochronę wyprawy.

Podstęp czy prawda?

Stanisław Lorentz jest kolegą ze studiów Czajki, razem studiowali historię sztuki. Dobrze wie, że Bella pomoże mu nie tylko w zaopatrzeniu eskapady, ale i w ocenie odnalezionych dzieł. Nie ma jednak pojęcia, że podczas wspólnego wyjazdu uda im się odnaleźć obrazy najsławniejszego polskiego malarza. I że bardzo ważną rolę odegra w tym zabrana na siłę Czajka.

W czerwcu 1945 roku w "DZ" ukazuje się jej artykuł "Na tropie obrazów Matejki". To opis piątej wyprawy muzealników na Ziemie Odzyskane; znaleźli juz sporo, ale wciąż nie mają tego, czego szukają najbardziej. Eskapada zaczyna się w Sosnowcu. Ekipa zdobywa tutaj bezcenne trzy beczki benzyny.

Jadą na zachód, w stronę obecnej Jeleniej Góry, wtedy jeszcze o nazwie Hirschberg. Ten górski obszar jest mało przeszukany, a chodzą plotki, że w każdym zakątku Niemcy poukrywali skarby. Nie tylko zrabowane, ale także własne, ukryte w obawie przed alianckimi nalotami.Muzealnicy z duszą na ramieniu docierają ciężarówką w rejon Sudetów. Mijają wraki czołgów. Hirschberg to miasto jak z obrazka, wyludnione, ale bez zniszczeń, ocalały też sąsiednie wsie i miasteczka. Ekipa rozgląda się po okolicy; już się rozniosło, że to polscy, a nie sowieccy historycy szukają ukrytych dzieł sztuki.

To właśnie budzącej zaufanie Czajce ktoś mówi o skrzyniach, której mają spoczywać w pewnym zagubionym w Karkonoszach zajeździe. Czy to jednak nie pułapka, podstęp? Opowieść potwierdza inny mieszkaniec. Pamięta, że Niemcy zwozili do "Waldschlösschen", małego schroniska w Hein jakieś ciężkie ładunki. Ale nie zdążyli je stamtąd zabrać.

Ekipa jedzie w góry nierozminowanymi drogami. Jest zajazd. Nikogo. W środku są jednak ukryte skrzynie. Prof. Lorentz podnosi wieko jednej z nich; twarz mu się zmienia. Czajka tak to opisuje: "Profesor klęka przed skrzynią. Usiłuje z trudem rozwinąć olbrzymi rulon płótna. Chwila oczekiwania przedłuża się w nieskończoność. Profesor wstał z klęczek i rzekł cicho - obrazy Jana Matejki leżą w tych skrzyniach. Naszą jest rzeczą, żeby arcydzieła znalazły się z powrotem w Muzeum Narodowym.".

Skarb w Matejkowicach

W skrzyniach upchnięto malowidła Matejki;"Rejtana", "Batorego pod Pskowem" i "Unię Lubelską". Przed wojną wisiały w Zamku Królewskim w Warszawie, stamtąd zaraz po wybuchu wojny muzealnicy wywieźli je na wschód i próbowali ukryć. Ale i tak skonfiskowali je Niemcy. Przepadły bez wieści aż do odnalezienia ich w małym Hein. Miejscowość na cześć odnalezionych tutaj obrazów otrzymała nawet nazwę Matejkowice.

W Sudetach, ale głównie w kościołach i zamkach, Niemcy poukrywali tysiące dzieł sztuki. Zrabowali je polskim muzeom i prywatnym właścicielom. Latem 1945 roku grupa profesorów wysłała stąd na Wawel kilkadziesiąt ciężarówek pełnych odzyskanych skarbów.

Ale gdyby nie wzięli Czajki, może nie udałoby się odnaleźć arcydzieł Matejki. Tak jak innych skarbów kultury, które straciliśmy w czasie wojny; Polska nadal poszukuje około 60 tys. zagrabionych dzieł sztuki.

*Restauracja Kryształowa Katowice bez Magdy Gessler. Teraz Maria Ożga z MasterChef
*Próbny sprawdzian szóstoklasistów 2014 ARKUSZE + KLUCZ ODPOWIEDZI
*Prezenty na Komunię Św. Zastanów się i wybierz [TOP 10 PREZENTY KOMUNIJNE
*Agnieszka Radwańska na turnieju tenisowym BNP PARIBAS KATOWICE OPEN
*Tabliczka mnożenia do wydrukowania [WZORY TABLICZEK MNOŻENIA]