Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków przedstawił badania nt. znaczenia zabytków dla Polaków. Jak bardzo są dla nas ważne?

Około 78 000 obiektów znajdujących się w rejestrze zabytków to olbrzymi potencjał inwestycyjny i jednocześnie ważny składnik naszej tożsamości. Chroniąc i odnawiając zabytki tworzymy szanse dla małych i dużych miejscowości. Raport wskazuje, że zdecydowana większość Polaków ma podobne zdanie na temat konieczności ochrony zabytków. To budujące – mówi dr Michał Laszczkowski, pełniący obowiązki dyrektora NIKZ.

Główną częścią projektu i podstawą raportu było badanie jakościowe w formie zogniskowanych wywiadów grupowych w Poznaniu, Skarżysku-Kamiennej, Warszawie i Wrocławiu. Projekt został uzupełniony o analizę raportów zastanych (desk research) oraz o badanie ilościowe (CAPI, N=1008, reprezentatywna próba ogólnopolska próba).

Aż 87% Polaków zgadza się ze stwierdzeniem, że obecność zabytków to szansa dla miejscowości, w której te zabytki się znajdują (skumulowany wskaźnik odpowiedzi Zdecydowanie i Raczej się zgadzam). Ten wskaźnik jest jeszcze silniejszy wśród osób z wyższym wykształceniem (91%).

Polacy są też bardzo zgodni w kwestii ochrony zabytków. Zdecydowana większość uważa, że to ważne dla całej Polski (85%) oraz dla ich miejsca zamieszkania (81%). Niewiele mniej, bo 78% Polaków, uznaje ochronę zabytków za ważną dla nich osobiście.

Polacy, mimo deklaratywnego wspierania ochrony zabytków, wiedzą o nich niewiele. W skali kraju 1/3 respondentów ocenia swoją wiedzę o zabytkach ogólnie pozytywnie, ale tylko mniej niż 3% deklaruje, że wie o zabytkach bardzo dużo. Taki stan rzeczy to problem, ale i szansa dla instytucji, która może na nowo zbudować świadomość związaną z zabytkami - mówi Anna Karczmarczuk, prezeska IPSOS Polska.

Polacy mają największą styczność z zabytkami w okresie edukacji (wycieczki szkolne, zwiedzanie, lekcje muzealne). Najwyższy odsetek deklarujących zwiedzenie zabytku w ciągu ostatnich 12 miesięcy jest wśród osób w wieku 15-19 lat (38%). Później nie jest już tak dobrze. Średnia dla wszystkich grup to 20%, co z kolei oznacza, że po zakończeniu edukacji zwiedzamy zdecydowanie rzadziej.

Pandemia dodatkowo osłabiła uczestnictwo w kulturze, w tym zwiedzanie obiektów zabytkowych. Mimo to jest to druga najchętniej podejmowana aktywność kulturalna, od razu po uczestnictwie w koncertach. Choć zabytki pełnią ważną rolę edukacyjną i tożsamościową, są to też obiekty turystyczne, które wymagają promocji. Według badania, w minionym roku ponad 50% Polaków nie podjęło żadnej aktywności kulturalnej, mimo zadeklarowanego zainteresowania zabytkami.

Odnowione zabytki mogą pełnić różne funkcje kulturalne. Badani widzą ich potencjał szczególnie w funkcjach rozrywkowych i handlowych. Respondenci zauważają i doceniają przykłady rewitalizacji obiektów przemysłowych, które obecnie stały się bazą handlową, rozrywkową i gastronomiczną.

Jak pokazują badania, zabytki pełnią istotną rolę w tworzeniu więzi Polaków z naszym krajem, budując poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Cytując jednego z respondentów: Zabytki kojarzą mi się z przeszłością, z historią ze wspomnieniami, to taka kotwica czasu. To taki pomnik historii. Zabytek to taki obiekt, który przypomina nam o historii, o ważnych wydarzeniach. Wielu badanych podkreślało, że chętnie zwiedzają regionalne zabytki i podróżują, odkrywając zabytkowe przestrzenie.

Wciąż ważna jest też rola tych najważniejszych, dobrze znanych zabytków. Jak deklaruje inny z badanych: Zabytki zagraniczne są piękne, ale co z tego, jak ja wolę nasze polskie. Tu się urodziłem, tu jest moja ojczyzna i ja zawsze będę chciał oglądać te polskie zabytki. Bo są nasze wspólne. Wielokrotnie wracam do Gdańska, Krakowa. Zawsze czuję sentyment do Wawelu, bo jestem Polakiem. Polska jest piękna.

Największa liczba zabytków nieruchomych znajduje się w województwach:

• dolnośląskim (8 889 zabytków stanowiących 11% całego zasobu kraju),
• wielkopolskim (7 879 zabytków – 10% zasobu),
• mazowieckim (7 874 zabytków – 10% zasobu).

Jednocześnie to właśnie w tych województwach deklaruje się stosunkowo najwyższą ocenę swojej własnej wiedzy o zabytkach.

Nakłady na ochronę dziedzictwa materialnego są systematycznie zwiększane – w bieżącym roku, w ramach programu „Ochrona zabytków”, z budżetu MKDiN przyznano dofinansowania w wysokości 205,5 mln złotych aż 834 projektom mającym przyczynić się do poprawy sytuacji budynków zabytkowych. To prawie o 50 mln zł więcej w porównaniu z ubiegłym rokiem i aż o ponad 111 mln zł więcej niż w roku 2016.

Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków, który został utworzony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prof. Piotra Glińskiego, ma na celu upowszechnianie wysokiego standardu prac prowadzonych przy zabytkach, popularyzację dobrych praktyk oraz edukowanie w zakresie historii konserwacji. NIKZ organizuje warsztaty i szkolenia podnoszące kwalifikacje osób pracujących przy obiektach zabytkowych oraz prowadzi projekty, badania, inwentaryzacje i prace remontowo-budowlane. Obowiązki dyrektora Instytutu pełni dr Michał Laszczkowski.

rs