Kto będzie miał prawo do nowych pomostówek

Instytucja wcześniejszych emerytur umrze z końcem roku. Ale nikt, nawet rząd, nie ma już wątpliwości, że przedstawiciele zawodów trudnych i szczególnie niebezpiecznych powinni kończyć karierę zawodową wcześniej niż ci, którzy mają pracę spokojną.

Wielu ludzi, którzy skończyli 60 lat, z powodzeniem może dalej pracować. Ale czy ktoś chciałby lecieć samolotem, którym dowodzi 65-letni pilot? Albo jechać pociągiem pośpiesznym z maszynistą w tym samym wieku? Czy strażnik na kolei, który ściga złodziei, powinien mieć siódmy krzyżyk na karku? Czy jego rówieśnik powinien zjeżdżać pod ziemię albo usuwać awarie sieci energetycznych poprowadzonych wysoko nad ziemią? Z pewnością nie.

Coś za coś

Wymienione wyżej zajęcia to prace o szczególnym charakterze, a wykonujący je ludzie muszą być sprawni i zdrowi. Dlatego ci, którzy w swoim niebezpiecznym zawodzie przepracowali wiele lat, powinni mieć prawo do wcześniejszych emerytur.

Będzie nowe

Tylko do końca tego roku można zyskać prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Nie trzeba na nie przechodzić, ale warto udokumentować prawo do wcześniejszego świadczenia. Będzie jak znalazł, gdy stracimy pracę albo uznamy, że mamy już dość pracy.

Od nowego roku przywilej przejścia na wcześniejszą emeryturę zachowają jedynie nieliczni:
osoby urodzone przed 1949 rokiem, spośród urodzonych później tylko ci, którzy odpowiedni staż i okres zatrudnienia przy pracach uciążliwych wypracowali do końca 1998 roku, czyli jeszcze przed reformą emerytalną. Pozostali mogą liczyć na nowe rozwiązanie - emerytury pomostowe.

Już niebawem projekt ustawy o emeryturach pomostowych zostanie przyjęty przez rząd, a potem trafi do Sejmu, który najprawdopodobniej nie będzie przeciw nowej ustawie.

Czym pomostówki będą się różniły od dotychczasowych przywilejów emerytalnych i czy faktycznie opłaca się z nich skorzystać?

Uprawnieni

Do nowej emerytury pomostowej będziesz miał prawo, jeśli łącznie spełnisz poniższe warunki.
Urodziłeś się po 31 grudnia 1948 roku, ale przed 1 stycznia 1969 roku.

Możesz udowodnić co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub pracy o szczególnym charakterze (do świadczenia uprawniają tylko prace z listy określonej w ustawie o emeryturach pomostowych, ich pełny wykaz znajdziesz poniżej).

Ukończysz przynajmniej:
- 55 lat (kobiety),
- 60 lat (mężczyźni).
Przedstawiciele niektórych zawodów, np. piloci samolotów, rybacy morscy, hutnicy, wykonujący niektóre prace, będą mogli przechodzić na emeryturę w wieku jeszcze o 5 lat niższym.

Udowodnisz łączny staż ubezpieczeniowy (lata składkowe i nieskładkowe):
- 20 lat (kobiety),
- 25 lat (mężczyźni).

Przed 1 stycznia 1999 ro-ku wykonywałeś prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (zgodnie z dotychczasową definicją zawartą w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Te prace są wymienione w załącznikach A i B do rozporządzenia Rady Ministrów z lutego 1983 roku.
Uwaga!

Stara ustawa dotyczy tylko osób, które pracę zawodową rozpoczęły przed rokiem 1999.
Po 31 grudnia 2008 roku będziesz zatrudniony na pełnym etacie do prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionych w ustawie o emeryturach pomostowych.
Rozwiążesz umowę o pracę z dotychczasowym pracodawcą (jeżeli zechcesz dorabiać u niego na wcześniejszej emeryturze, musisz zawrzeć nową umowę o pracę).

Szkodliwe

Ustawa o emeryturach po-mostowych definiuje prace szkodliwe.
Aby zajęcie zostało za takie uznane, musi być:
narażone na wyliczone w nowej ustawie czynniki ryzyka (patrz dalej),
wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, które muszą być spowodowane siłami natury lub procesami technologicznymi, które - mimo profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej - stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające ich możliwości.
Możliwość pracy musi być ograniczona z powodu szybszego starzenia się organizmu jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego w stopniu utrudniającym pracę na dotychczasowym stanowisku.

Ryzyko

Czynnikami ryzyka (w rozumieniu nowej ustawy) są okoliczności, które wraz z wiekiem pracownika i długim stażem pracy w trudnych warunkach mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia.

Ryzyko musi być związane z określonymi rodzajami prac:
pod ziemią,
na wodzie i pod wodą,
w powietrzu,
trudnymi ze względu na warunki technologiczne: gorący lub zimny mikroklimat albo podwyższone ciśnienie atmosferyczne,
bardzo ciężką pracą fizyczną,
związaną z bardzo dużym obciążeniem statycznym ciała wynikającym z wymuszonej przez pracę i niezmiennej w ciągu wielu godzin pozycji ciała.
Punkty sporne
Pomysł zastąpienia wcześniejszych emerytur emeryturami pomostowymi ciągle jeszcze budzi wiele kontrowersji.
Najgorętsze dyskusje między związkami zawodowymi, przedstawicielami rządu a pracodawcami budzi kwestia, kto powinien do tej listy przyporządkowywać poszczególne zawody lub stanowiska pracy.

W komisjach

Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, Solidarność oraz pracodawcy proponują, by decydował o tym zakład pracy, a nie ministerialni urzędnicy.

NSZZ "Solidarność" chce, żeby do ustalania, komu należy się przywilej emerytury pomostowej, powołano trzystopniową strukturę:
trzyosobową komisję w zakładzie pracy (przedstawiciel pracodawcy, pracowników i służby BHP),
komisję przy wojewodzie (złożoną z przedstawiciela wojewody, lekarza specjalisty z ośrodka medycyny pracy oraz przedstawiciela inspekcji pracy i inspekcji sanitarnej), która wydawałaby decyzję administracyjną w tej sprawie na wniosek zakładu pracy,
czteroosobową centralną komisję przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, która miałaby głos decydujący.

Związkowcy chcą, aby każda decyzja tych komisji mogła zostać zaskarżona do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Emocje budzą też wykazy prac w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze.
Związkowcy chcą poszerzenia wykazów i dodania do nich między innymi pracowników ochrony, innych zawodów medycznych (patrz wykaz poniżej), kierowców, pozostałych kolejarzy i nauczycieli.
Pracodawcy chcą skreślenia z listy, np. prac na statkach żeglugi morskiej i morskich platformach wiertniczych, przy przetwórstwie azbestu, pracy kierowców i ekip ratowniczych.
Związkowcy domagają się, by system objął również młodszych pracowników:
urodzonych po 1968 r.,
tych, którzy zaczęli pracę po 1998 r.
Chcą takżeutrzymania dotychczasowych zasad przyznawania i obliczania świadczeń emerytalnych dla niektórych kategorii pracowników.

Jak policzą

Emerytura pomostowa obliczana będzie już po nowemu. Jej kwotę ZUS uzyska przez podzielenie kwoty składek zgromadzonych na koncie emerytalnym w ZUS i zwaloryzowanego kapitału początkowego przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat.

Liczba miesięcy, którą statystycznie powinieneś według urzędników przeżyć, ustalana będzie na podstawie tablic średniego trwania życia obowiązujących w dniu złożenia przez ciebie wniosku o emeryturę. Tablice mają być wspólne dla kobiet i mężczyzn (mimo że kobiety odchodzą na emeryturę wcześniej i żyją dłużej).

Jeśli w 1999 roku zapisałeś się do otwartego funduszu emerytalnego (i nadal jesteś jego członkiem) suma na twoim koncie zostanie powiększona o kwotę, jaka znalazłaby się na nim, gdybyś nie przystąpił do OFE (mnoży się ją wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, który oznacza stosunek pełnej odprowadzonej składki do tej zapisanej na koncie w ZUS).

Nie mniej niż

Emerytura pomostowa nie będzie niższa niż najniższa emerytura z ZUS i będzie podlegała zwykłym zasadom waloryzacji emerytur i rent.

Emerytury pomostowe mają być wypłacane ze specjalnego Funduszu Emerytur Pomostowych, na który złożą się pracodawcy. Będą musieli ze swoich środków odprowadzać po 3 procent od wynagrodzeń tych pracowników, którzy w przyszłości mogą skorzystać z emerytur pomostowych.
Fundusz ten będzie także uzupełniony dotacją z budżetu państwa.

Ile dostaniesz

Emerytura pomostowa, choć ma stanowić minimum tyle, ile wynosi dziś najniższa emerytura, będzie jednak niższa od zwykłej emerytury wypłacanej na nowych zasadach.

Stanie się tak, ponieważ osoba, która będzie przechodzić na emeryturę pomostową, statystycznie ma szansę pożyć dłużej niż osoby przechodzące na świadczenie w zwykłym wieku emerytalnym. Dlatego kwotę zgromadzoną na koncie emerytalnym w ZUS dzieli się na więcej lat.

Ponieważ jednak świadczenie będzie wypłacane ze specjalnego Funduszu Emerytur Pomostowych, nie obniży kwoty zgromadzonej na koncie indywidualnym w ZUS przeznaczonej na zwykłą emeryturę.

Korzystając z emerytury pomostowej, skrócisz jednak okres pracy, przez który na konto mogłyby wpływać do ZUS i OFE twoje składki. Będzie ich mniej na wypłatę zwykłej emerytury, gdy osiągniesz normalny wiek emerytalny (60 lat kobieta, 65 lat mężczyzna).

Wąskie grono

Ogromne emocje budzi również liczba Polaków, których obejmie ustawa o emeryturach pomostowych.

Oszacowano, że prawo do nich będzie miało około 270 tysięcy osób. Dzięki tym ograniczeniom państwo zaoszczędzi rocznie nawet kilka miliardów złotych.

Kontrowersyjne jest także to, że przywileje mają dostać tylko niektórzy z różnych grup zawodowych, np. tylko część kolejarzy, część nauczycieli, nie wszyscy pracownicy medyczni służby zdrowia.

Inne zmiany

Od nowego roku osoby, które dostają niższe świadczenie, bo nie mogły udowodnić swoich zarobków, mogą wystąpić o ich przeliczenie. Jak to zrobić, przeczytasz już za tydzień w naszym Poradniku.

***

Kto zyska przywileje, a kto je straci. Lista prac uprawniających do emerytury pomostowej

Ostatecznie w projekcie ustawy znalazło się 36 rodzajów prac w szczególnych warunkach. Są to następujące zajęcia:

bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali i ich wzbogacaniu,
udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych,
pod ziemią bezpośrednio przy drążeniu tuneli,
bezpośrednio przy zalewaniu form odlewniczych, transportowaniu naczyń od-lewniczych z płynnym rozgrzanym materiałem (żeliwo, staliwo, metale nieżelazne i ich stopy),
bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gorąco,
bezpośrednio przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych,
murarskie bezpośrednio w piecach hutniczych, od-lewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materiałów ce-ramicznych,
bezpośrednio przy ręcznym zestawianiu surowców lub ręcznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szkła,

bezpośrednio przy kuciu ręcznym w kuźniach,
bezpośrednio przy obsłudze agregatów i urządzeń do produkcji metali nieżelaznych,
bezpośrednio przy obsłudze ciągów walcowniczych: przygotowanie, dozorowanie pracy walców lub samotoków, ingerencja przy wypadaniu i zaklinowaniu materiałów,
przy obsłudze dźwignic,
bezpośrednio przy wytapianiu surówki stopów żelaza lub metali nieżelaznych,
przy produkcji koksu w bateriach koksowniczych,
bezpośrednio przy wypychaniu koksu z baterii koksowniczych, gaszeniu lub sortowaniu koksu,
bezpośrednio przy produkcji materiałów formierskich lub izolacyjno-egzotermicznych używanych w odlewnictwie i hutnictwie,
bezpośrednio przy ręcznym załadunku i wyładunku pieców komorowych wyrobami ogniotrwałymi,
bezpośrednio przy ręcznym załadunku i rozładunku gorących wyrobów ceramicznych,
bezpośrednio przy formowaniu materiałów ogniotrwałych wielkogabarytowych za pomocą ręcznych narzędzi wibracyjnych,

bezpośrednio przy ręcznym formowaniu, odlewaniu, czyszczeniu lub szkliwieniu wyrobów ceramicznych,
nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych,
dokera bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku,
rybaka morskiego,
na statkach żeglugi morskiej,
na morskich platformach wiertniczych,
w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy,
bezpośrednio przy obsłudze urządzeń wiertniczych i wydobywczych przy poszukiwaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego,

bezpośrednio przy obróbce odwiertów w górnictwie otworowym: ropy naftowej, gazu ziemnego,
bezpośrednio przy spawaniu łukowym lub cięciu termicznym w pomieszczeniach o bardzo małej kubaturze, z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.),
bezpośrednio przy malowaniu, nitowaniu lub montowaniu elementów wyposażenia w pomieszczeniach o bardzo małej kubaturze z utrudnioną wentylacją,
wewnątrz cystern, kotłów, zbiorników o bardzo małej kubaturze po substancjach niebezpiecznych,
przy ręcznym układaniu nawierzchni bitumicznej,

bezpośrednio przy przeróbce materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem,
garbarskie, bezpośrednio przy obróbce mokrych skór,
bezpośrednio przy zrywce lub ręcznej ścince drzew przenośną pilarką z piłą łańcuchową,
w pomieszczeniach o na-rzuconej technologią temperaturze powietrza poniżej zera stopni Celsjusza,
tancerzy zawodowych związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.

KTO STRACI

Przy takim zestawieniu możliwość wcześniejszego zakończenia pracy zawodowej stracą m.in.:
osoby pracujące przy przetwórstwie minerałów,
nadzór hutniczy,
część pracowników portów,
muzycy orkiestr dętych,
ślusarze,
spawacze,
elektrycy,
mierniczy i automatycy pracujący przy wytwarzaniu koksu,
załogi statków żeglugi śródlądowej,
chemicy,
budowlańcy,
pracujący na wysokościach,
dekarze,
kamieniarze,
operatorzy ciężkiego sprzętu,
leśnicy,
drwale,
pracownicy przemysłu włókienniczego,
zatrudnieni przy utylizacji odpadów,
telefonistki,
pocztowcy,
pracownicy sektora rolno--spożywczego,
lakiernicy,
drukarze.

***

Jest też druga kategoria: 24 prace uprawniające do emerytur pomostowych. Będą to zawody wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz sprawności psychofizycznej, których możliwość wykonania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, życiu lub zdrowiu innych osób zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej w związku ze starzeniem się. Projekt zalicza do nich prace:

pilota statków powietrznych i instruktora pilotażu,
kontrolera ruchu lotniczego,
mechanika lotniczego, związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków lotniczych na płycie lotniska,
nawigatora na statkach morskich oraz pilota morskiego,
maszynista pojazdów trakcyjnych i kierownik pociągów,
bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu po-ciągów i pojazdów metra (dyżurny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru potwierdzający bezpieczeństwo pociągu, dyspozytor ruchu metra, dyżurny ruchu i stacji metra),
funkcjonariuszy Straży Ochrony Kolei,

kierowcy trolejbusów, autobusów oraz motorniczy tramwajów w transporcie publicznym,
kierowcy pojazdów uprzywilejowanych (np. karetek pogotowia ratunkowego),
kierowcy pojazdów przewożących materiały niebezpieczne,
operatora reaktorów ją-drowych,
operatora żurawi wieżowych ze specjalnymi uprawnieniami oraz dźwignic portowych lub stoczniowych,
przy bezpośrednim sterowaniu procesami technologicznymi mogącymi stwarzać zagrożenie wystąpieniem poważnej awarii przemysłowej ze skutkami dla bezpieczeństwa publicznego,
przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego,
bezpośrednio przy produkcji materiałów wybuchowych, środków strzałowych, wyrobów pirotechnicznych oraz ich konfekcjonowaniu,
bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi wytwarzającymi energię elektryczną lub cieplną,

elektromontera pracującego bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem,
członka zespołów ratownictwa medycznego,
członka zawodowych ekip ratownictwa (chemicznego, górskiego, morskiego, górnictwa otworowego),
członka zakładowych jednostek ochrony przeciwpożarowej uczestniczących bezpośrednio w akcjach ra-towniczych,
nauczyciela, wychowawcy i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych,
personelu sprawującego bezpośrednią opiekę nad mieszkańcami domów pomocy społecznej dla przewlekle psychicznie chorych, niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży lub dorosłych,
personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pac-jentami,
personelu medycznego w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii w warunkach ostrego dyżuru.

KTO STRACI

Status pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze stracą m.in.:
nauczyciele szkół zwykłych,
większość kolejarzy,
celnicy,
artyści estradowi,
pracownicy więziennic-twa,
pracownicy organów kontroli państwowej.

***

Jak uciec na emeryturę po staremu

Już wiesz, czy obejmie cię pomostówka, czy została ci tylko wcześniejsza emerytura. Są tylko dwie możliwości przejścia na nią niezależnie od wykonywanego zawodu, lecz tylko w zależności od wieku i okresu przepracowanego na podstawie umowy o pracę:
z emerytury wcześniejszej mogą skorzystać osoby urodzone przed 1949 r. i kobiety z roczników 1949-1953 (tylko one spełnią kryterium wieku),
kobiety po osiągnięciu 55 lat, jeżeli udowodniły:
- co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy lub
- co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz jednocześnie zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy,
mężczyźni po osiągnięciu 60 lat, jeśli udowodnili:
- co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy lub
- co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz są uznani za całkowicie niezdolnych do pracy.

Emeryturę na takich zasadach otrzymasz, jeżeli:
ostatnio przed złożeniem wniosku byłeś zatrudniony na podstawie umowy o pracę,
w okresie ostatnich 24 miesięcy jako ubezpieczo-ny pracowałeś co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu złożenia wniosku o emeryturę jesteś uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Te wszystkie warunki muszą być spełnione łącznie.

Wcześniejszą emeryturę dostanie też osoba, która ostatnio pobierała np. zasiłek dla bezrobotnych lub dobrowolnie kontynuowała ubezpieczenie, jeśli:
w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu przed uzyskaniem zasiłku lub podjęciem dobrowolnego ubezpieczenia pracowała co najmniej 6 miesięcy,
jeżeli okresy ubezpieczenia (dobrowolnego lub pobierania zasiłku dla bezrobotnych), podczas których nie była wykonywana praca zarobkowa, poprzedzone były ubezpieczeniem pracowniczym.

Ważne!
Jest jeden wyjątek. Jeżeli przed złożeniem wniosku o emeryturę nie jesteś pracownikiem, lecz np. prowadzisz własną działalność gospodarczą albo zarabiasz na podstawie umowy zlecenia, możesz dostać wcześniejszą emeryturę tylko wtedy, gdy wymagany minimalny staż przepracowałeś na podstawie umowy o pracę.

Uwaga!
Warunki dotyczące wieku, stażu pracy i niepełnosprawności musisz spełnić do końca 2008 r. Nie musisz jednak iść na emeryturę, prawo nabyte nie przepadnie. Wniosek o emeryturę możesz złożyć później.

***

Dawne przywileje do końca 2008 r.
Anna Sobańska-Waćko, rzeczniczka Oddziału ZUS w Chorzowie

Jeszcze do końca 2008 r. będą przyznawane według dotychczasowych zasad wcześniejsze emerytury dla osób zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, uciążliwych i wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej. Te świadczenia są uzależnione od daty urodzenia osoby zainteresowanej i rodzaju wykonywanej pracy.

Wiek emerytalny pracowników mieści się w granicach 40-55 lat dla kobiet i 45-60 lat dla mężczyzn. Wymagany staż pracy wykonywanej w szczególnych warunkach wynosi od 10 do 20 lat. Dokładnie reguluje to rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Dzieli ono pracowników na dwie grupy wymienione w wykazach A i B.

Wykaz A zawiera prace uprawniające do przejścia na emeryturę kobiety w wieku 55 lat po przepracowaniu 20 lat, w tym 15 w warunkach szczególnych lub szkodliwych, i mężczyzn po ukończeniu 60. roku życia z 25-letnim stażem, w tym 15-letnim w warunkach szkodliwych lub szczególnych. Wykaz B zawiera pozostałe prace szkodliwe i szczególne.

Z uprawnień mogą korzystać pracownicy przedsiębiorstw państwowych powstałych z ich przekształcenia, tych, które przeszły pod opiekę samorządów lub inwestorów prywatnych.