Konflikt serologiczny. Kiedy krew matki zagraża dziecku

Każdy człowiek ma określoną grupę krwi: A, B, AB lub 0. Jednak jest jeszcze coś, co naszą krew różni. Większość ludzi ma na powierzchni czerwonych krwinek tzw. antygen D, pozostali natomiast go nie mają. Ponieważ antygen D wykryto u małp Rhesus, dlatego nazwano go czynnikiem Rh. Krew osób, u których występuje czynnik Rh, określa się jako Rh+, natomiast pozostali mają krew Rh-. Tych pierwszych jest zdecydowanie więcej, bo aż 85 proc., podczas gdy osoby z krwią Rh- stanowią 15 proc. ludzkiej populacji. Konflikt serologiczny może zaistnieć, gdy matka dziecka ma krew Rh-, a ojciec Rh+. I oczywiście, gdy płód odziedziczy czynnik Rh po ojcu (dzieje się tak w 60 proc. przypadków). Wtedy organizm przyszłej mamy postrzega jej własne dziecko jako coś obcego i atakuje je przeciwciałami.

Na szczęście, medycyna potrafi sobie radzić z konfliktem serologicznym. Jeżeli obydwoje rodzice mają krew Rh+ lub Rh-, konflikt serologiczny nie zagraża dziecku. Żeby to sprawdzić, lekarz ginekolog już podczas pierwszej wizyty kobiety ciężarnej zleca badanie krwi.

Ciąża to wyjątkowy okres w życiu kobiety, w którym powinna zostać otoczona szczególną opieką medyczną. W tym czasie, jak wspomniano, istnieje m.in. ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego, który jest najczęściej konsekwencją niezgodności w czynniku Rh, ale niekiedy także w grupach głównych krwi matki i dziecka. Jego następstwem może być bowiem choroba hemolityczna noworodków, która stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia dziecka.

Na czym polega konflikt serologiczny, jak powinna wyglądać skuteczna profilaktyka w ciąży oraz po narodzinach dziecka - dokładnie wyjaśnia dr n. med. Justyna Tołłoczko, pediatra w Centrum Medycznym Damiana.

Konflikt serologiczny jest najczęściej następstwem niezgodności w czynniku Rh lub grupach głównych krwi matki i dziecka. Jeżeli matka ma czynnik Rh- a płód Rh+, jej organizm wytwarza przeciwciała przeciwko krwinkom czerwonym dziecka.

Konflikt serologiczny w zakresie czynnika Rh ujawnia się bardzo rzadko podczas pierwszej ciąży. Wytwarzanie przeciwciał występuje wówczas, gdy do organizmu matki przedostanie się przynajmniej 0,2 ml krwi dziecka.

Ryzyko zwiększa się w czasie porodu, poronienia, przedwczesnego oddzielenia się łożyska lub w następstwie urazów brzucha kobiety w ciąży. Powstałe przeciwciała powodują rozpad erytrocytów, co prowadzi do niedokrwistości płodu.

Niedobór krwinek czerwonych, odpowiedzialnych za przenoszenie tlenu, powoduje niedotlenienie, niewydolności krążenia i immunologiczny obrzęk i może doprowadzić nawet do zgonu wewnątrzmacicznego. Możliwe jest leczenie niedokrwistości płodu transfuzjami krwinek czerwonych.

- Po każdym poronieniu, a także po urodzeniu dziecka z dodatnim czynnikiem Rh, kobieta otrzymuje immunoglobulinę anty D, która stanowi działanie profilaktyczne przeciw wystąpieniu konfliktu w następnej ciąży - komentuje dr. n. med. Justyna Tołłoczko. - Kobiety z Rh ujemnym powinny mieć w czasie ciąży monitorowane miano przeciwciał anty D i ewentualnie podaną immunoglobulinę.

Dlatego bardzo ważne jest, aby w przypadku rozpoznania konfliktu serologicznego w zakresie czynnika Rh, ciąża była prowadzona w specjalistycznym ośrodku. Dziecko, szczególnie po transfuzjach dopłodowych, powinno urodzić się w szpitalu o referencyjności III stopnia.

Konflikt w grupach głównych jest możliwy wówczas, gdy matka ma grupę 0, natomiast dziecko A lub B.

- Wówczas przebieg konfliktu serologicznego jest łagodniejszy, nie wymaga leczenia w ciąży i objawia się chorobą hemolityczną noworodka - dodaje pediatra.

W wyniku konfliktu serologicznego dochodzi do rozpadu krwinek czerwonych, co stanowi zagrożenie niedokrwistością płodu, jego niedotlenieniem oraz może doprowadzić do immunologicznego obrzęku płodu a nawet do zgonu wewnątrzmacicznego.

U noworodka następstwem hemolizy erytrocytów może być wczesna i nasilona żółtaczka, wymagająca intensywnego leczenia fototerapią. Jeżeli pomimo stosowanej terapii narasta stężenie bilirubiny, konieczne jest wykonanie transfuzji wymiennej krwi.

To zabieg polegający na prawie całkowitej wymianie krwi i musi być wykonywany w ośrodku II lub III stopnia referencyjności. Transfuzja wymienna pozwala na usunięcie krwinek, które zostały uszkodzone przez przeciwciała oraz bilirubiny, powstałej z ich rozpadu.

Powikłaniem nasilonej hemolizy może być także niedokrwistość, wymagająca specjalistycznego leczenia.

Współczesna medycyna pozwala wdrożyć profilaktykę w przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego. Wyróżniamy dwa rodzaje profilaktyki: śródciążowa - przeprowadzana między 28. a 30. tygodniem ciąży. Polega na podaniu dawki immunoglobuliny anty-D (300μg) kobietom, które znajdują się w grupie ryzyka, czyli z czynnikiem Rh D ujemnym, szczególnie w grupie ciężarnych, u których wystąpiły m.in. krwawienia, urazy brzucha oraz tych, które w okresie ciąży zostały poddane zabiegom wewnątrzmacicznym.

Zabieg zmniejsza ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego niemal do zera. Od 2018 roku zabieg jest refundowany z budżetu Skarbu Państwa.

Profilaktyka okołoporodowa stosowana jest wśród kobiet z Rh D ujemnym, które urodziły dziecko z dodatnim czynnikiem Rh D. Immunoglobulinę anty-D należy podać w ciągu 72 godzin od porodu. Jej dawka jest uzależniona od rodzaju porodu (sposób naturalny, cesarskie cięcie), a także od ewentualnych zabiegów okołoporodowych (np. konieczność ręcznego wydobycia łożyska).

Współczesny rozwój ginekologii i badań prenatalnych sprawia, że lekarze specjaliści coraz skuteczniej potrafią zdiagnozować zagrożenie i wdrożyć niezbędne, a przede wszystkim skuteczne postępowanie medyczne, w przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego. Dlatego prawidłowo prowadzona ciąża to pierwszy krok do zdrowia nowo narodzonego dziecka.