Kadry z zaginionego świata, fotografie polskich Żydów z lat 1918-1939 (ZDJĘCIA)

- Bardzo ważne było dla nas, żeby bohaterowie zdjęć patrzyli w obiektyw. Dzięki temu zdjęcia wywołują emocje - podkreśla Leszek Dulik z lubelskiego wydawnictwa Boni Libri, wydawca albumu „Świat utracony. Żydzi polscy”.

Większość fotografii nie była wcześniej publikowana. Powstawały w latach 1918-1939. To opowieść o wymordowanym świecie polskich Żydów. - Jeśli to tylko było możliwe, podawaliśmy imiona i nazwiska fotografowanych osób - podkreśla Dulik.

Publikacja zachwyca jakością reprodukcji każdego z 462 zdjęć. Kadry uporządkowane zostały w rozdziałach, opisujących różne strony przedwojennego życia, np. „Miasto, miasteczko, wieś”, „Wiara i życie” czy „Antysemityzm”.

Nie brakuje wątków lubelskich. Jedna z otwierających album fotografii pokazuje brukowany rynek w Kraśniku - z zaprzężonymi w konie wozami po jednej stronie i straganami po drugiej.

Zobaczymy też kilka słynnych fotografii, które Benedykt Jerzy Dorys zrobił w Kazimierzu Dolnym. Artysta w Alejach Jerozolimskich w Warszawie prowadził eleganckie studio „Foto Dorys”. Portretował elity swojej epoki, ale popularność przyniosło mu zdjęcie Władysławy Kostakówny, pierwszej Miss Polski.

Jednak do historii polskiej fotografii przeszedł cykl reportażowych zdjęć Dorysa, które powstały w Kazimierzu Dolnym. Fotografował kazimierskich Żydów w czasie urlopów spędzanych w miasteczku nad Wisłą w 1931 i 1932 roku. Podczas wojny negatywy były ukryte w piwnicy. Ich autor trafił do getta, a potem ukrywał się na aryjskich papierach. Cykl zdjęć z Kazimierza po raz pierwszy został zaprezentowany na wystawie dopiero w 1960 roku i od razu stał się sensacją. Bo Dorysowi udało się uchwycić ducha żydowskiego miasteczka. Świata, który zachował się tylko na kliszy.

W albumie „Świat utracony. Żydzi polscy” opublikowany został wybór jego zdjęć z Kazimierza: oglądamy np. portret bosych dzieci na rynku albo starych Żydów siedzących na ławce.

„Zapach, klimat, temperatura, ludzie - wszystko autentyczne. Jest to świat gorzkiej, krzyczącej nędzy, ruder, błota, bosych i obdartych dzieci, bawiących się o krok od rynsztoka, nędznych sklepików, których całą zawartość stanowi słój ogórków kiszonych, kilogram cukierków lub beczka z naftą” - tak o kazimierskich kadrach Dorysa pisał w 1960 roku Adolf Rudnicki. Te słowa świetnie pasowałyby do opisu wielu fotografii z lubelskiego albumu, jednak nie do wszystkich, bo oglądamy też portrety znanych artystów i wybitnych sportowców żydowskiego pochodzenia.

Wśród lubelskich zdjęć znalazły się także portrety z kolekcji ponad 2700 szklanych negatywów odkrytych kilka lat temu w konstrukcji dachowej jednej z kamienic na Starym Mieście w Lublinie. Patrzymy w oczy studentom lubelskiej jesziwy przy ulicy Lubartowskiej. Na jednej z fotografii widzimy makietę świątyni jerozolimskiej, wśród oglądających ją osób jest ortodoksyjny rabin Majer Szapira, założyciel Jeszywas Chachmej Lublin (Uczelni Mędrców Lublina). Chasyd Henoch Weintraub poświęcił na zbudowanie makiety kilkanaście lat.

W albumie dostrzeżemy także zdjęcie z 24 czerwca 1930 roku, uroczystości otwarcia jesziwy przy ulicy Lubartowskiej. Przed wspomnianym gmachem stoją tłumy, bo z tej okazji do Lublina zjechało się 10 tysięcy Żydów z całej Polski.

Album będzie w sprzedaży, m.in. przez stronę wydawnictwa Boni Libri, po Nowym Roku. Boni Libri wydało go we współpracy z Żydowskim Instytutem Historycznym. Poza polską mają zostać wydane także cztery inne wersje językowe publikacji - angielska, francuska, niemiecka i rosyjska.

Autorem opisów do zdjęć jest historyk prof. Konrad Zieliński, szef Zakładu Badań Etnicznych UMCS. Tłumaczenia widocznych na fotografiach np. na szyldach napisów w jidysz i z języka hebrajskiego przygotował historyk sztuki prof. Andrzej Trzciński z Zakładu Kultury i Historii Żydów UMCS.

ZOBACZ TEŻ:
Edward Hartwig. Fotograf, który uwodził światłem (ZDJĘCIA)