Informatyka i prawo. Komentarz prof. Ryszarda Tadeusiewicza

Systemy informatyczne wspomagają działanie ludzi w różnych obszarach profesjonalnej działalności. Pod koniec lat 60. XX wieku pojawił się termin „informatyka prawnicza” oraz pojawiły się pierwsze systemy służące do usprawnienia procesów informacyjnych w obszarze prawa. Miło mi wspomnieć, że pionier tej dziedziny w Polsce, profesor Franciszek Studnicki, zapraszał mnie kilka razy do tego, bym w ramach jego wykładu dla studentów prawa UJ opowiadał o komputerach i systemach informatycznych, a ja sam opublikowałem w „Gazecie Prawniczej” nr 23 (307) z 16.12.1976 r. całostronicowy artykuł pod tytułem „Komputer w roli sędziego”. Temat ten u swych narodzin nie był mi więc obcy, potem jednak moje własne badania i rozwój systemów informatyki prawniczej bardzo się od siebie oddaliły.

W polskim rozumieniu system informacji prawnej to system informacyjny służący do gromadzenia, systematyzowania, przetwarzania (w tym aktualizowania) i wyszukiwania informacji prawnych lub prawniczych, mający za zadanie wspomaganie procesów tworzenia i stosowania prawa. Jego funkcjonowanie opiera się na relacyjnej bazie danych oraz programie interfejsowym do jej obsługi.

W Polsce historia systemów informacji prawnej sięga 1974 roku, kiedy to szef Kancelarii Sejmu podjął decyzję w sprawie utworzenia dziedzinowego Ośrodka Informacji Legislacyjnej „Biblioteka Sejmowa” w ramach założeń SINTO (Systemu Informacji Naukowej, Technicznej i Organizacyjnej). Do realizacji trafił ostatecznie Centralny Zautomatyzowany Rejestr Aktów Prawnych CZRAP, którego nazwę zmieniono potem na Centralny Rejestr Aktów Normatywnych CRAN. Miał on należeć do większej bazy - Systemu Informacji Legislacyjnej SIL, który to według założeń składałby się poza tym z baz: SEJM, CKLP (Centralny Kata-log Literatury Prawniczej) i ORZECZNICTWO. Plan zakładał ukończenie SIL-u do 1990 roku, ale ostatecznie poszczególne części systemu powstawały oddzielnie i nie zostały połączone. W późniejszym czasie uzupełniono go o ujednolicone teksty aktów prawnych i udostępniono na stronie Sejmu jako Internetowy System Informacji Prawnej, zmieniony niedawno na Internetowy System Aktów Prawnych.

Obok systemów tworzonych z inicjatywy państwa, na rynku pojawiają się też systematycznie bazy wydawane komercyjnie. Największa z nich to System Informacji Prawnej LEX. Jego powstanie było odpowiedzią na wyraźnie zarysowującą się pod koniec lat 80. potrzebę prawników poszukujących masowo ujednoliconych tekstów aktów prawnych. W 1988 roku opublikowano pierwszą wersję Skorowidza Obowiązujących Przepisów Prawnych, który aktualizowano raz na kwartał. W 1990 roku ukazała się jego wersja elektroniczna, w 1991 r. wzbogacono ją o teksty aktów prawnych. Dwa lata później wydano z kolei program Temida z 10 tysiącami orzeczeń SN i NSA. W 1995 roku połączono zaś oba systemy w jeden o nazwie Polskie Prawo i Orzecznictwo, dodając podtytuł System Informacji Prawnej LEX, co ukazywało lepiej jego kompleksowy i całościowy charakter.

Kolejnym dużym systemem informacji prawnej, działającym w Polsce komercyjnie, jest LexPolonica, która weszła na rynek w 1995 roku, odznaczając się przede wszystkim pierwszym interfejsem dla Windows w programie prawniczym. Umożliwiała też wyszukiwanie pełnotekstowe. Z czasem poszerzono ją o komentarze i glosy, wersje historyczne aktów prawnych, prawo UE i ogłoszenia prawno-gospodarcze. Z kolei w 2003 roku pojawił się w Polsce Legalis, wzbogacony wkrótce o prawo UE i ogłoszenia gospodarczo-prawne.

Mnogość działających na rynku systemów oraz ich nieustanny rozwój pokazują więc niewątpliwie, w jakim stopniu informatyka prawnicza skupia się właśnie na tym aspekcie swojego funkcjonowania.