„Haniu, powinnaś być sama” - powiedział jej kolega. I sprawdziło się

Wielu jej wielbicieli z radością przyjęło fakt, że niebawem znów będzie można zobaczyć ją na małym ekranie. Anna Polony pracuje bowiem na planie nowego serialu TVP, który powstaje obecnie w Lublinie. „Drogi wolności” to opowieść o trzech młodych Polkach, które z entuzjazmem wkraczają w dorosłe życie w wolnej Polsce w 1918 roku. Krakowska aktorka wciela się w ich babcię.

Być może występ w serialu, który zobaczymy w listopadzie w ramach obchodów stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, sprawi, że Anna Polony odzyska życiową energię. Ostatnio bowiem raz za razem wyrażała swe rozczarowanie współczesnym teatrem i kinem, przyznając, że coraz częściej myśli o śmierci.

- Starość jest po to, żeby lżej odchodziło się z tego świata, żeby człowiek tak strasznie nie żałował, że ten koniec się zbliża. Wokół mnie coraz mniej bliskich ludzi, poumierali, poodchodzili, a z młodymi już nie ma takiego porozumienia. Jak w piosence: „Coraz więcej ludzi, coraz mniej nas” - mówi w magazynie „Na Żywo”.

Anna Polony urodziła się tuż przed wybuchem II wojny światowej. Była najmłodsza z piątki rodzeństwa - kiedy przyszła na świat, jej mama miała 46 lat. Nic dziwnego, że Anną zajmowała się przede wszystkim starsza siostra. Kiedy spacerowały po Plantach, wszyscy myśleli, że to jej dziecko. Mama wstydziła się pokazywać w mieście z małą córeczką.

Pierwsze lata życia Anny to czas wojny. Alarmy bombowe i strach przed okupantem. Kiedy siedziała w wózku prowadzonym przez siostrę, lubiła powtarzać za dorosłymi: „Ach, precz te Szwaby wstrętne, żeby zdechły”. Raz, kiedy jechała z siostrą pociągiem do Krzeszo-wic, została wraz z innymi pasażerami zatrzymana przez Niemców. Podniosła wtedy taki wrzask, że w końcu przyszedł dowódca - i puścił wszystkich do domu. Od tamtej pory dziewczynka bała się mundurowych.

Ojciec Anny zmarł przed jej urodzeniem. Dlatego cały ciężar utrzymania rodziny w trudnych czasach spadł na jej mamę. Prowadziła więc w Krakowie mały zakład introligatorski, co jednak po wojnie nie było dobrze widziane przez komunistyczne władze. Dlatego rodzina cały czas żyła w strachu, że trzeba będzie zamknąć manufakturę - i głód jej zajrzy w oczy.

- Starsza siostra chciała pójść w aktory, ale wybuch wojny zniweczył jej plany. Później wyszła za mąż i już nie było szans na ich spełnienie. Dlatego to swoje pragnienie przelała na mnie. Od maleńkości uczyła mnie wierszyków i śpiewu. Kiedy poszłam do szkoły w wieku sześciu lat, nauczycielka już w I klasie zaproponowała mi wystąpienie na uroczystości z okazji mikołajek, która odbyła się w sali teatralnej. Ten mój pierwszy występ okazał się sukcesem. I stało się, połknęłam bakcyla - wspomina aktorka w Interii.

W liceum ogólnokształcącym Anna miała szczęście - trafiła do młodzieżowej grupy teatralnej prowadzonej przez przedwojennego aktora - Jana Niwińskiego.

W tym samym zespole była nieco starsza od niej Halina Poświatowska, która wkrótce potem objawiła się jako utalentowana poetka. Na egzamin do szkoły aktorskiej Niwiński przygotował z Anną monolog Orcia z „Nie-boskiej komedii”. I młoda dziewczyna bez trudu dostała się do krakowskiej PWST.

Początki w zawodzie aktorki nie były dla Anny zachęcające. Ciągle oferowano jej role pokojówek lub służących w popularnych farsach. Tymczasem ona czuła w sobie powołanie do dramatu. Dlatego w końcu się zbuntowała. Ten gest zwrócił na nią uwagę pracującego wówczas w Starym Teatrze Konrada Swinarskiego. Dlatego reżyser obsadził ją w roli... Orcia w „Nie-boskiej komedii”. Aktorka postawiła się słynnemu twórcy i zagrała tę postać po swojemu. Efekt był wspaniały.

- Wychowana w wierze katolickiej, zawsze zadawałam sobie pytanie, dlaczego Bóg, który jest tak dobry, pozwala na te wszystkie cierpienia i ludzkie tragedie. Kiedy zostałam aktorką, zapragnęłam pytać o takie rzeczy ze sceny. W tamtych czasach tylko z niej można było mówić o tym, jaki świat jest niesprawiedliwy, a ludzie wobec siebie podli. Taką możliwość stworzył mi mój mistrz Konrad Swinarski, obsadzając mnie w wielkim dramatycznym repertuarze - mówi w Interii.

W międzyczasie Anna wyszła za mąż za kolegę ze studiów - Marka Walczewskiego. Para zamieszkała z mamą aktorki w mieszkaniu powstałym po przeróbce jej dawnego zakładu introligatorskiego. Małżeństwo nie było jednak udane. Anna lubiła posiedzieć wieczorami w domu, a Marek znikał na całe noce, imprezując z kolegami w krakowskich knajpach. Z czasem Walczewski zaczął pracować z Jerzym Jarockim, który był w tamtym czasie największym rywalem Swinarskiego. Sukcesy na scenie sprawiły, że Walczewski postanowił przenieść się do Warszawy. Anna nie chciała jednak opuścić Krakowa. Ostatecznie doszło do rozwodu.

- Moje życie kobiece, uczuciowo-erotyczne było kompletnie nieudane. Cała para poszła w artystyczny gwizdek. Jestem za silna, za drapieżna, za bardzo apodyktyczna, za nerwowa, zbyt spontaniczna i narzucająca swoje zdanie. Partner tego nie wytrzymuje. Musiałabym mieć za towarzysza uległego mężczyznę, a tacy mnie kompletnie nie interesowali. Kochałam się zakochiwać, ale też kłóciłam się z facetami okropnie. Już po rozwodzie mój niegdysiejszy narzeczony, Edek Lubaszenko, powiedział mi: „Haniu, ty powinnaś być sama!”. I miał rację - deklaruje aktorka w „Twoim Stylu”.

Dzięki współpracy z Konradem Swinarskim, Anna grała w Starym Teatrze główne role. Reżyser pozwalał jej na więcej niż innym aktorom - dlatego kłóciła się z nim, grała po swojemu, a nawet kierowała innymi aktorami. W końcu relacja aktorki i reżysera przybrała bardziej romantyczny charakter. Przynajmniej z jej strony.

- Zakochałam się w Swinarskim wielką duchową miłością. Zaczęliśmy rozumieć się bez słów. Wystarczyło spojrzenie i znaliśmy swoje myśli. Godzinami spacerowaliśmy po Krakowie... Śmiało mogę powiedzieć, że Swinarski mnie stworzył i jako aktorkę, i jako kobietę” - przyznaje Anna w „Na Żywo”.

W 1975 roku doszło do tragedii - reżyser zginął w katastrofie lotniczej lecąc do Damaszku. Anna była kilka miesięcy po rozwodzie i przeżyła kolejną traumę. Początkowo wydawało jej się, że to koniec świata. Dopadła ją nerwica wegetatywna, w wyjściu z niej pomógł jej Andrzej Wajda, angażując do roli pani Dulskiej w serialu „Z biegiem lat, z biegiem dni”.

- Kiedy Andrzej Wajda złożył mi tę propozycję, kategorycznie odmówiłam. Po pierwsze, uznałam, że jestem za młoda na zagranie tego „babona”. Wajda jednak nie tylko bardzo namawiał, ale też zaproponował asystenturę, a potem współreżyserię. To mnie skusiło, bo byłam na II roku reżyserii. Potem jakoś się wciągnęłam i nawet koledzy aktorzy słuchali moich uwag - opowiada aktorka w „Rzeczypospolitej”.

W kolejnych latach zmarła mama Anny, a potem jej rodzeństwo. Aktorka szukała zapomnienia w pracy. Została wykładowczynią na krakowskiej PWST. Niepohamowywane ataki furii podczas zajęć przysporzyły jej pseudonimu „Smoczyca”, który wymyśliła Sonia Bohosiewicz, studiując pod jej okiem.

W 2014 roku Anna Polony odeszła ze Starego Teatru. Dziś można ją oglądać w konkurencyjnym Słowackim. Gra tam w „Arszeniku i starych koronkach”, dzięki namowom swojego obecnie największego przyjaciela - reżyserującego tam Józefa Opalskiego.

- Po utracie najbliższego mi człowieka, genialnego artysty, jakim był Konrad Swinarski, Żuk Opalski stał się moją podporą i w pewnym sensie opiekunem - deklaruje aktorka w „Gazecie Wyborczej”.

Urodziła się 21 stycznia 1939 w Krakowie. W latach 1960-1964 była aktorką Teatru im. Juliusza Słowackiego, następnie od 1964 do 2002 pracowała w Narodowym Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej. Występowała w spektaklach Konrada Swinarskiego, Jerzego Grzegorzewskiego, Jerzego Jarockiego, Andrzeja Wajdy, Macieja Prusa, Krzysztofa Babickiego i Agnieszki Glińskiej. Najważniejsza w jej karierze była współpraca z Konradem Swinarskim. Polony wystąpiła w jego dwunastu realizacjach i asystowała przy legendarnej inscenizacji „Dziadów” Mickiewicza (1973). Współpracę z Teatrem Starym zakończyła w styczniu 2014[3] z powodu sprzeciwu wobec zmiany sposobu zarządzania placówką przez Jana Klatę, który objął stanowisko dyrektora w styczniu 2013 roku.