Haiti: państwo upadłe. Gangi rządzą na ulicach stolicy karaibskiego kraju

Dotychczasowy szef władz Haiti, Ariel Henry, złożył rezygnację z funkcji premiera – poinformował przewodniczący Wspólnoty Karaibskiej (CARICOM), prezydent Gujany Mohamed Irfaan Ali. Na Haiti, w okresie przejściowym do wyborów, zostanie utworzona siedmioosobowa rada prezydencka, która wybierze nowego tymczasowego premiera. Jednak czy to położy kres kryzysowi w tym karaibskim państwie?

Haiti to była kolonia francuska, która uzyskała niepodległość od Francji już na początku XIX wieku, stając się pierwszą na świecie republiką rządzoną przez czarnych. I zarazem najbardziej zanarchizowanym, niestabilnym, najbiedniejszym krajem na półkuli zachodniej. Historia Haiti to ciąg zamachów stanów, okrutnych dyktatur, zagranicznych interwencji.

W latach 1957-1986 Haiti rządzili dyktator François Duvalier (znany jako Papa Doc), a następnie jego syn Jean-Claude Duvalier (znany jako Baby Doc). Brutalny i skorumpowany reżim wreszcie upadł, a Baby Doc uciekł do Francji. W 1990 roku na Haiti odbyły się pierwsze wolne i uczciwe wybory, w których Jean-Bertrand Aristide odniósł miażdżące zwycięstwo.

Tyle że już w następnym roku został obalony w wyniku wojskowego zamachu stanu. W 1994 r. Stany Zjednoczone przeprowadziły interwencję zbrojną w Haiti, mającą na celu przywrócenie Aristide'a do władzy i utworzyły wtedy Haitańską Policję Narodową, aby pomóc w utrzymaniu porządku publicznego. W 2004 r. USA interweniowały ponownie, tym razem naciskając na Aristide'a, by ustąpił ze stanowiska z powodu oskarżeń o korupcję w rządzie i społecznego buntu.

Po obaleniu Aristide’a ONZ ustanowiła misję pokojową, znaną jako Misja Stabilizacyjna ONZ na Haiti (MINUSTAH). Siły pokojowe zostały wysłane, aby pomóc przywrócić prawo i porządek, zbudować nowe krajowe siły policyjne i pomóc w odbudowie po niszczycielskim trzęsieniu ziemi w 2010 roku. Jednak MINUSTAH była coraz gorzej postrzegana przez Haitańczyków. Siły pokojowe oskarżano o wykorzystywanie seksualne mieszkańców i zaciągnięcie cholery na wyspę, choroby, która zabiła prawie dziesięć tysięcy osób. Ostatecznie, po 13 latach, MINUSTAH została zakończona.

Jednym z największych problemów Haiti jest nadmierne przywiązanie prezydentów do władzy. Na przykład Michel Martelly ustąpił ze stanowiska w 2016 r. po wcześniejszym dwukrotnym przełożeniu wyborów i rządzeniu na mocy dekretu przez ponad rok. Jego następca, Jovenel Moïse odmówił ustąpienia po zakończeniu kadencji, zamiast tego rządził dekretem od 2017 do 2021 roku. Pod jego rządami Haiti nie przeprowadziło wyborów przez cztery lata. To wtedy potężnie urosły gangi, które - zdaniem USA – administracja Moïse'a wykorzystywała do walki z opozycją i tłumienia protestów antyrządowych.

Siódmego lipca 2021 r. grupa uzbrojonych mężczyzn zamordowała Moïse'a w jego domu. Później oskarżono o to siedem osób, w tym trzech haitańskich Amerykanów i jednego Kolumbijczyka, choć wspólne śledztwo USA i Haiti wciąż jest w toku. Na Haiti w związku z zabójstwem aresztowano kilkanaście osób. Dochodzenie przeprowadzone przez „New York Times” wykazało, że w zabójstwo Moïse'a mógł być zamieszany premier i pełniący obowiązki prezydenta Ariel Henry.

Gangi są głównym źródłem niestabilności i przemocy na Haiti, kontrolując wiele aspektów politycznego i gospodarczego życia kraju. W październiku 2021 r. koalicja dziewięciu znanych gangów w Port-au-Prince, znana jako G9, i jej przywódca, były policjant Jimmy Chérizier (ps. Barbecue), zablokowali największy terminal paliwowy na Haiti, który dostarcza 70 procent gazu w kraju.

G9 zażądali dymisji premiera Henry'ego; jednak ostatecznie ustąpili w następnym miesiącu. Szacuje się, że na Haiti działa około dwustu gangów, z czego dziewięćdziesiąt pięć w Port-au-Prince i okolicy. Konkurencja sprawiła, że gangi połączyły się w siedem głównych koalicji, co doprowadziło do eskalacji brutalnych przestępstw i porwań.

Po tym, jak rząd Haiti ogłosił koniec dopłat do paliwa we wrześniu 2022 r., co spowodowało ponad dwukrotny wzrost cen gazu, na Haiti wybuchły protesty. W odpowiedzi gangi powiązane z koalicją G9 ponownie zablokowały terminal Varreux. Blokada paliwowa zaostrzyła trwający kryzys humanitarny, potęgując brak bezpieczeństwa żywnościowego na wyspie. Haitańska Policja Narodowa odzyskała kontrolę nad terminalem paliwowym w listopadzie 2022 r. po trudnych nieoficjalnych negocjacjach z Barbecue.

Rząd i siły policyjne nie mają wystarczającej liczby pracowników i są przeciążone. Tylko dziewięć tysięcy funkcjonariuszy w służbie czynnej obsługuje ponad jedenastomilionową populację Haiti, w porównaniu z około piętnastoma tysiącami funkcjonariuszy w 2020 roku. Policja cierpi z powodu dezercji, tymczasowych zawieszeń z powodu dochodzeń i przemocy gangów, które bezwzględnie mordują funkcjonariuszy. Większość wybieralnych stanowisk na Haiti pozostaje nieobsadzona, a ostatnie wybory parlamentarne odbyły się w 2019 roku, zaś ostatnie wybory prezydenckie w 2016 roku.

Jak nisko upadło państwo upadłe (failed state) Haiti? Oto kilka przykładów z ostatnich dni. Gangi zaatakowały Pałac Narodowy i podpaliły część siedziby Ministerstwa Spraw Wewnętrznych koktajlami Mołotowa. Wcześniej zaatakowały międzynarodowe lotnisko, zmuszając je do wstrzymania lotów. Wylądować nie mógł samolot z premierem Arielem Henrym, wracającym z USA. Utknął na Portoryko. W końcu Henry podał się do dymisji.

Oprócz niestabilności politycznej, przekleństwem Haiti jest jednak natura. Kraj znajduje się na głównej trasie atlantyckich huraganów i leży na linii uskoku między płytami północnoamerykańską i karaibską. To oznacza liczne klęski żywiołowe. Trzęsienie ziemi w 2010 roku pochłonęło około 250 000 ofiar! Haitańczycy będą też długo pamiętać rok 2016 (potężny huragan) i rok 2021 (huragan i trzęsienie ziemi o mocy 7,2 st. Richtera).

Słabość policji sprawia, że Haitańczycy organizują się w zbrojne grupy i dokonują samosądów. 24 kwietnia 2023 r. jedna z takich grup odbiła z rąk policji i spaliła żywcem czternastu członków gangu. Tak powstał ruch Bwa Kale. Grupy samoobrony tylko przez pierwsze trzy miesiące zabiły co najmniej 264 członków gangów. Rada Bezpieczeństwa ONZ 2 października 2023 zatwierdziła roczną wielonarodową misję pod dowództwem Kenii w celu ochrony kluczowej infrastruktury, szkolenia haitańskiej policji i pomocy w "ukierunkowanych operacjach". Kenia zaoferowała oddelegowanie tysiąca funkcjonariuszy policji, a kilka krajów karaibskich zapowiedziało, że również wniesie swój wkład. Czy to ustabilizuje Haiti? Historia pokazuje, że nie ma takiej pewności.

źr. CFR, i.pl