Emalia Olkusz, od 100 lat produkująca garnki, przestała istnieć. To już historia!

- Szkoda fabryki i ludzi. Zakład mógłby spokojnie istnieć dalej - mówią zgodnie byli pracownicy Emalii.

Część osób twierdzi jednak, że ostatnie kilkanaście lat istnienia zakładu, to już nie jest ta Emalia co kiedyś. - Od momentu, kiedy Narodowe Fundusze Inwestycyjne sprzedały akcje fabryki prywatnym inwestorom, zakład został podzielony i powoli zaczął chylić się ku upadkowi - uważa Adam Przewięźlikowski, były dyrektor Fabryki Naczyń Emaliowanych w Olkuszu. - Szczególnie źle się działo w ciągu ostatnich kilku lat - dodaje nasz rozmówca.

O tym, jak wielki wpływ miała Emalia na całe miasto, nie ma wątpliwości żaden olkuszanin. W 1865 r. Olkusz liczył nieco ponad dwa tysiące mieszkańców. W tym czasie funkcjonowały tylko dwa zakłady przemysłowe: destylatornia wódki i fabryka octu, które zatrudniały łącznie czterech robotników. Kiedy w 1907 r. Peter Westen założył fabrykę w Olkuszu, dla mieszkańców otworzyły się zupełnie nowe możliwości.

- Peter Westen, był dla olkuszan kimś więcej, niż przemysłowcem - podkreśla Jacek Sypień w rozdziale poświęconym założycielowi OFNE w książce „Życie emalierni”. Westen zapewniał wykwalifikowanym pracownikom bezpłatne mieszkania, które były usytuowane na starym i nowym placu fabrycznym. Mieszkańcy nie płacili za opał, wodę, czy prąd z fabrycznej elektrowni. Na terenie olkuskiej fabryki działał wielobranżowy sklep, w którym mogła zaopatrywać się załoga płacąc gotówką lub „talonami”. Ceny w tym sklepie były niskie, gdyż nie naliczano marży. Każdy zatrudniony w fabryce otrzymywał kilka razy w roku „przydział” naczyń, które wykorzystywano dla własnego użytku, lub odsprzedawano. Właściciel fabryki płacił za podręczniki szkolne dla dzieci swych pracowników, a przy fabryce działała bezpłatna szkoła powszechna i przedszkole.

- Po 1945 r. na terenie zakładu była czynna łaźnia dla pracowników i ich rodzin. Mieli prawo korzystać z niej raz w tygodniu - wspomina olkuszanin, który wraz z rodziną mieszkał na placu fabrycznym. Miał czworo rodzeństwa. Jego ojciec pracował w Emalii od 1914 do 1964 r. Prowadził dział kanalizacji i zaopatrzenia w wodę. - Łaźnia była głównie dla osób, które nie miały w mieszkaniu łazienki. My mieliśmy, ale jako 10-latek też byłem ze dwa razy w łaźni - mówi nasz rozmówca.

Fabryka dbała także o życie kulturalne. Prężnie działał zakładowy dom kultury, kino i drużyny piłkarskie. Jednak z tego co wspominają mieszkańcy, jego repertuar był mocno ograniczony. Większy dostęp do filmów miało olkuskie kino Orzeł.
Funkcjonował też przyzakładowy zespół teatralny, biblioteka oraz sala do gry w szachy i pingponga, a potem też w bilarda. Na bilard był limit wiekowy. Małe dzieci nie mogły grać, żeby nie uszkodziły sukna.

Mimo okresowych trudności, strajków, konieczności redukcji pracowników, fabryki trwały na rynku. Nie zostały zamknięte nawet podczas II wojny światowej. Jednak czasy swojej świetności Emalia przeżywała w latach 70-tych, kiedy to zatrudniała 6 tys. osób. Żyła wtedy głównie z produkcji wanien i elementów zbrojeniowych.

Od tego czasu liczba pracowników zaczęła się stopniowo zmniejszać. Na początku lat 80-tych było już ok. 4 tys. pracowników. Rynek się załamał, brakowało zamówień na produkcję naczyń, więc pracownicy się zwalniali i odchodzili do innych firm.

- Przełom lat 80 i 90-tych nie był łatwy - nie ukrywa Adam Przewięźlikowski, który w 1990 r. wygrał konkurs na dyrektora OFNE. Był nim do 1998 r. W tym czasie zatrudnionych było ok. 3 tys. osób. - Skończyły się zamówienia związane z produkcją zbrojeniową, ale nadal był obowiązek utrzymania urządzeń w gotowości - podkreśla były dyrektor.

Otworzył się też rynek na import konkurencyjnych wyrobów. Coraz więcej firm oferowało takie produkty jak Emalia. Choć otwarcie rynku miało też swoje plusy. - Można było wreszcie importować blachy nierdzewne, dzięki czemu w latach 90-tych ożyła produkcja zlewozmywaków nierdzewnych - zauważa Adam Przewięźlikowski.

W latach 90-tych dominowała produkcja naczyń emaliowanych stalowych i aluminiowych. Wyrabiano też wanny i brodziki emaliowane oraz wspomniane wyżej zlewozmywaki.

Co ciekawe, kiedy pan Adam obejmował stanowisko dyrektora postanowił odwiedzić lokalne sklepy sprzedające naczynia. - Okazało się, że nie mieli naczyń z Olkusza, bo wcześniej były trudno dostępne, więc zamawiali towar z Rybnika czy Myszkowa. Udało się to zmienić - nie ukrywa nasz rozmówca. - Mimo niełatwego okresu przez osiem lat, kiedy byłem dyrektorem, nie było żadnych zwolnień grupowych - podkreśla.

Łukasz Gula pracował w Emalii ponad dwa lata, od 2007 do 2009 r. na młynach. Jego obowiązkiem było dowieźć emalię i ustawić na zadane parametry. - W ogóle nie narzekałem, Jak na tamte czasy pensja była bardzo dobra. W okresie zimowym był ciepły posiłek, a na święta zawsze dawali bony - podkreśla pan Łukasz. Nie popracował długo, bo trafił na redukcję pracowników. Już wtedy zakłady nie były w dobrej formie.

Pan Zdzisław, który przepracował w Emalii całe swoje życie na stanowisku tłoczarz też nie narzekał na pensję. - Były lepsze i gorsze okresy, ale praca ciągle jakaś była i pieniądze też nie najgorsze - mówi.

Największe problemy zakładów zaczęły się w 2014 r. Ponieważ firma miała już wtedy poważne zaległości w wypłatach dla pracowników, część osób zwolniła się na własne życzenie. W lipcu 2014 r. Emalia ogłosiła upadłość. Kolejne osoby straciły pracę. Potem spółka zatrudniła część zwolnionych osób, które popracowały do kwietnia 2018. Wtedy produkcja stanęła.

- Były okresy już wcześniej, że fabryka prawie się zamykała, np. w latach 50-tych, kiedy to był wielki pożar zakładu czy podczas stanu wojennego. Mimo to zawsze jakoś udawało się stanąć na nogi. Teraz jednak zabrakło pomysłu na tę fabrykę, straciła na znaczeniu. I w końcu upadła - nie kryje żalu Przewięźlikowski.