„Dar Pomorza”, czyli „Biała Fregata” i jej pół miliona mil morskich

W dobie parowców i wypierających je statków o napędzie diesla przybycie do portu prawdziwego żaglowca miejscowe elity często uświetniały organizacją uroczystego bankietu dla załogi i miejscowych notabli. Tak zresztą dzieje się i dziś – zapytajcie jungów z „Daru Młodzieży”, albo ich wychowawców. Zaiste naprawdę żaglowce szkolne były i są prawdziwymi pływającymi ambasadami.

Szkoła Morska w Tczewie powstała jeszcze podczas trwania wojny polsko-bolszewickiej – w czerwcu 1920 r. Było to o dwa lata wcześniej nim zapadła decyzja o budowie portu w Gdyni, co postanowiono dopiero w 1922 r.

Szkołę umieszczono w Tczewie, bo przyszłość polskiej marynarki wiązano z Gdańskiem, ale ten jako Wolne Miasto pozostawał wówczas poza kontrolą polskiego rządu, zatem wybrano polskie miasto w pobliżu wybrzeża.

Natychmiast po założeniu szkoły zaczęto poszukiwać statku, na którym przyszli oficerowie polskiej marynarki mogliby odbywać niezbędne praktyki. Wybór padł na pływający pod holenderską banderą 51-letni już wówczas trzymasztowy bark „Nest”, który zakupiono za 247 tys. dolarów.

Był to jeden z pierwszych na świecie żaglowców o stalowym kadłubie, zbudowano go jako fregatę by woził towary z Anglii do Australii i Indii. Później trafił do armatora włoskiego, a gdy jego takielunek zniszczył sztorm, odtworzono go jako trzymasztowy bark.

Polacy żaglowiec przebudowali, adaptując część ładowni na pomieszczenia dla uczniów i nadali mu nazwę „Lwów”. Lwów pływał po całej północnej półkuli, przyjmując zlecenia na dostawy towarów, z których statek utrzymywano. Przez wiele lat jego komendantem był najsłynniejszy polski kapitan Mamert Stankiewicz.

Postać tę świetnie opisał jego podkomendny, wybitny polski kapitan żeglugi wielkiej, pisarz i publicysta Karol Olgierd Borchard w powieści „Znaczy Kapitan”.

W roku 1929, gdy Szkołę Morską przeniesiono do Gdyni, zakupiono też okazyjnie od francuskiego armatora nowszy, bo tylko 20-letni żaglowiec. Okazyjnie bo za 8 proc. ówczesnej wartości czyli za 7 tys. funtów.

Początkowo fregata, czyli żaglowiec posiadający co najmniej trzy maszty z ożaglowaniem rejowym, miała nosić nazwę „Pomorze” bo sporą część pieniędzy na zakup polski Komitet Floty Narodowej zebrał na Pomorzu. Ostatecznie po kapitalnym remoncie przeprowadzonym w Danii, w maju roku 1930 żaglowiec podniósł banderę jako „Dar Pomorza” i 19 czerwca tego samego roku przybył do Gdyni.

Pierwszym komendantem szkolnego żaglowca został kapitan Konstanty Maciejewicz-Matyjewicz, który dowodząc jednostką szkolną przez osiem lat, przeprowadził „Dar Pomorza” przez szereg spektakularnych wypraw. W pierwszy trzymiesięczny rejs szkolny „Dar Pomorza” wypłynął już w lipcu 1930 r., w rok później po raz pierwszy na Atlantyku przekroczył równik, a w roku 1934 wyruszył w trwający niemal pełny rok rejs dookoła świata. W marcu 1936 r. opłynął niezwykle trudny, gdy płynie się ze wschodu na zachód, bo wbrew oceanicznemu prądowi i pod wiatr, niebezpieczny dla żaglowców Przylądek Horn.

Na żaglowcu wyszkolono całe pokolenia polskich marynarzy. Rejsy szkolne odbywały się do roku 1982, a jedyną przerwą był sześcioletni okres internowania statku w Sztokholmie podczas II wojny światowej.

W ciągu 52 lat służby pod polską banderą „Dar Pomorza”, znany też ze względu na swe malowanie jako „Biała Fregata”, odbył 102 rejsy, podczas których pokonał pół miliona mi morskich.

Dziś rolę żaglowego ambasadora Polski pełni następca „Daru Pomorza” zwodowany w 1981 roku w Gdańsku „Dar Młodzieży”, a „Dar Pomorza” 40 lat temu – w maju 1983 r. zacumowano w Basenie Prezydenckim gdyńskiego portu jako statek – muzeum.