Czosnek to mega gwiazda – jest uwielbiany, a czasem też przeklinany

Czosnek w kuchni

 
Dzisiaj czosnek wdarł się do kuchni na całym świecie. Nie zawsze tak było i nie wszędzie. Czosnek jedzony był co prawda już w starożytności, widzimy go na fresku ze starożytnych Pompei, a w Egipcie znaleziono go nawet w grobowcu faraona, ale wraz z postępem cywilizacji na Zachodzie zaczęto czosnek uważać za jarzynę dla pospólstwa.

Zwłaszcza w Anglii, w Ameryce czy w Niemczech jedzenie czosnku przez osoby na poziomie było długo wykluczone. Jeszcze w XIX w. angielski poeta Percy Shelley przebywając we Włoszech ze zgrozą lamentował w listach, że włoskie kobiety jedzą czosnek, a tamtejsi hrabiowie tak czosnkiem śmierdzą, że Anglik nie jest w stanie się do nich zbliżyć.

Dzisiaj trendy wytyczają jednak nie poeci, lecz np. słynny kucharz Jamie Olivier, który czosnek ceni. - Wszyscy uwielbiają pieczywo czosnkowe. Jest mięciutkie jak gąbka z przodu, z drugiej strony ma najbardziej chrupiący tyłeczek, jaki kiedykolwiek widziałeś. A wszystko nabombione ostrym masłem czosnkowym. Czy można tego nie kochać?! – pyta retorycznie Jamie.
My w Polsce mieliśmy do czosnku stosunek dosyć racjonalny. Jaśniepanów stać było na drogi szafran czy pieprz. Sarmaci jednak, czyli szlachecki zdrowy trzon, doceniali też pospolity czosnek. W wierszu XVII-wiecznego poety Zbigniewa Morsztyna czosnek przedstawiony jest jako skromna przyprawa, która zapewnia zdrowie i siłę.
Suchar i wędzonka to sarmackie potrawy,
Czosnek, rzodkiew, cebula – to wszystkie zaprawy
Te na wszystkie choroby doświadczone leki.
Nie jadali pigułek, nie znali apteki,
Ni proszków, ni ulepków starzy Sarmatowie,
A żelazne przy sercu lwim miewali zdrowie.
 

Czosnek w medycynie

Główną substancją aktywną w czosnku jest związek chemiczny o nazwie alliina. Czosnek zwiększa wydzielanie soków żołądkowych, działa żółciopędnie i przeciwskurczowo, antybiotyk, ma właściwości przeciwbakteryjne, np. działa na bakterie wywołujące gruźlicę, infekcje jamy ustnej i górnych dróg oddechowych, obniża poziom cholesterolu we krwi.
 

Czosnek w architekturze

Czosnek jest reprezentowany również w architekturze. Przykładem niech będzie Casa Batllo – budynek mieszkalny w Barcelonie, przebudowany w latach 1904–1906 przez sławnego architekta Antoniego Gaudiego, projektanta bazyliki Sagrada Familia. Gaudi często wykorzystywał motywy roślinne. W przypadku Casa Batllo to czosnkokształtna iglica (garlic spire).

 
Czosnek w poezji i piosence
Czosnek w poezji? - proszę bardzo. Oto fragment fraszki Jana Kochanowskiego
Nie uciekaj przede mną, dziewko urodziwa,
Serceć jeszcze niestare, chociaż broda siwa;
Choć u mnie broda siwa, jeszczem niezganiony,
Czosnek ma głowę białą, a ogon zielony.
A jeśli ktoś woli coś nowszego, też nie ma problemu. Oto piosenka zespołu Big Cyc pt. Schemat:
Polak zawsze wódkę pije
A poeta kocha wiosnę
Każdy Rusek w biedzie żyje
Żydzi zaś zjadają czosnek
Wielki spis tekstów polskich piosenek zawierających czosnek znajdziecie na stronie http://paroles.pl/czosnek. Są tam wymienione 52 piosenki.
 

Czosnek w malarstwie

Jadalny czosnek nie jest rośliną zbytnio efektowną, a jednak zdołał się załapać na paru obrazach, i to sławnych. Przykładem niech będzie dzieło hiszpańskiego XVII-wiecznego malarza Diego Velazqueza pt. „Chrystus w domu Marii i Marty”. Czosnek nie gra tu oczywiście głównej roli, ale jest na stole.

Jesteśmy w domu Marty i Marii, dwóch sióstr Łazarza. Marta na pierwszym planie tłucze czosnek w moździerzu. W Ewangelii według św. Łukasza czytamy, że pewnego razu Jezus przyszedł tam w odwiedziny. Marta krzątała się, chcąc Mu usłużyć, jej siostra Maria zaś usiadła u Jego stóp i słuchała, co mówił. Marta zwróciła się do Jezusa, by nakazał Marii, żeby jej pomogła przy pracy. „Marto, Marto, troszczysz się i niepokoisz o wiele, a potrzeba mało albo tylko jednego. Maria obrała najlepszą cząstkę” (Łk 10, 41–42) – usłyszała w odpowiedzi. Velazquez zastosował w obrazie interesujący koncept. Na pierwszym planie widzimy nadąsaną Martę, a postać siedzącego Jezusa widoczna jest w małej ramce po prawej stronie. Co to za ramka? To lustro wiszące na ścianie, które odbija widok wnętrza domu.

Podobnie w przypadku obrazu francuskiego impresjonisty Augusta Renoira zatytułowanego „Cebule”, czosnek został trochę zepchnięty na drugi plan, ale na martwej naturze z piklingami i czosnkiem Vincenta van Gogha ma już rolę tytułową.

Czosnek w polityce

Czosnek w polityce obsadzony został w ponurej roli symbolu żydostwa. Sformułowanie mówiące, że coś „śmierdzi czosnkiem” jest zawoalowanym wskazaniem jakiegoś związku z Żydami. To stereotyp istniejący od stuleci. Na XVI-wiecznej niemieckiej rycinie widniej postać Żyda zaopatrzona w charakterystyczne znaki rozpoznawcze. Żółte kółko na opończy to tzw. żydowski pierścień (Judenring) – znak wyróżniający, który Żydzi musieli nosić w średniowieczu na odzieży. Postać z ryciny w jednej ręce trzyma mieszek na pieniądze, a w drugiej pęk czosnków – to też były symbole antysemickiego stereotypu etnicznego nastawionego na segregację i wyobcowanie.

Antysemicka propaganda osiągnęła szczyt w XX wieku. Oto rysunek z 1936 r. pochodzący z faszystowskiego tygodnika „Der Stürmer” wydawanego w Niemczech od roku 1923 do lutego 1945 i specjalizującego się w organizowaniu nagonki na Żydów oraz dostarczaniu rasistowskich treści. Rymowanka pod rysunkiem głosi: Den Knoblauch nicht ein jeder mag, denn wer ihn mag, den stinkt danach – co znaczy „nie każdy lubi czosnek, bo kto go lubi, ten potem śmierdzi”.
Poprzestańmy na tych dwóch przykładach politycznej roli czosnku, bo przecież nie chcemy stać się przekaźnikiem faszystowskiego smrodu. Dodajmy jeszcze tylko, że wydawca „Stürmera” Julius Streicher, będący też niemieckim politykiem i faszystowskim dygnitarzem, podczas procesu w Norymberdze w 1946 r. był sądzony wraz ze zbrodniarzami wojennymi. Choć osobiście nikogo nie zabił, za podżeganie do zbrodni został skazany na śmierć i powieszony.
Rysownika Philippa Rupprechta, autora powyższego rysunku ze „Stürmera” (podpisującego się pseudonimem Fips), który miał na koncie tysiące antyżydowskich karykatur, w Norymberdze skazano na 10 lat więzienia (odsiedział pięć).