Czeka nas rewolucja w Kodeksie pracy. Od kiedy w Polsce zacznie obowiązywać czterodniowy tydzień pracy? To złe rozwiązanie? Wyjaśniamy

Eksperymenty związane z 4-dniowym tygodniem pracy są coraz popularniejsze. W 2023 roku społeczność non-profit 4 Day Week Global wprowadziła na pół roku w 33 firmach w sześciu różnych państwach zmniejszenie czasu pracy.
Wyniki były w przeważającej mierze pozytywne. Firmy biorące udział w programie odnotowały wzrost przychodów, poprawę zdrowia i samopoczucia pracowników oraz pozytywny wpływ na środowisko. Eksperymenty tego typu i ich pozytywne wyniki skłaniają kolejne organizacje do wypróbowania modelu 4-dniowego tygodnia pracy. To rozwiązanie zyskuje też coraz większą przychylność pracowników.

– Ministerstwo rodziny, pracy i polityki społecznej prowadzi analizy dotyczące możliwości skrócenia tygodnia pracy z 40 do 35 godzin lub z pięciu do czterech dni w tygodniu – zapowiedziała na początku marca na antenie Polsat News szefowa resortu Agnieszka Dziemianowicz-Bąk.

Projekt zmian kodeksu pracy i tzw. ustaw branżowych w celu wdrożenia 35-godzinnego tygodnia pracy z września 2022 roku, złożony przez grupę posłów Lewicy, stanowił pewną odpowiedź w tym zakresie.

– 19 lutego tego roku Robert Biedroń z Nowej Lewicy, zapowiedział w Programie Pierwszym Polskiego Radia powrót do tego tematu i złożenie nowego projektu zmian do kodeksu pracy w najbliższych „kilku tygodniach”. Polityk zapewnił, że proponowana zmiana ma zostać wprowadzona bez obniżania wynagrodzenia przysługującego pracownikom – komentuje dla Strefy Biznesu mecenas Anna Duraj z kancelarii armińska radcowie prawni.

Zdaniem Duraj, wprowadzenie 4-dniowego tygodnia pracy w oparciu o obecnie obowiązujące regulacje Kodeksu pracy możliwe jest poprzez skorzystanie z systemu skróconego tygodnia pracy.

– Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może zezwolić na wykonywanie przez niego pracy w wymiarze mniejszym niż 5 dni w ciągu tygodnia, przy jednoczesnym wydłużeniu świadczenia pracy w ciągu doby maksymalnie do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. W tym systemie, pracownik świadczyłby pracę przez 4 dni w tygodniu, po 10 godzin każdego dnia – wyjaśniono.

Również zadaniowy system czasu pracy pozwala na „skrócenie tygodnia”. – W tym systemie pracodawca i pracownik wspólnie ustalają czas niezbędny na wykonanie powierzonych zadań, co samo w sobie stanowi o pewnej elastyczności, natomiast możliwość ustalania przez pracownika, w jakiej kolejności będzie wykonywał zadania i jaki czas jest mu niezbędny na ich wykonanie, wpływa pozytywnie na motywację i efektywność wykonywanej pracy – dodano.

Z kolei, zdaniem mecenas, najbardziej „pro-pracowniczy” wydaje się „system indywidualnego rozkładu czasu pracy". W jego ramach pracodawca może ustalić – również na pisemny wniosek pracownika – indywidualny rozkład jego czasu pracy. Wspomniana „indywidualność” może polegać na dostosowaniu godzin lub dni jej świadczenia, tak aby odpowiadały prywatnym potrzebom pracownika.

W Polsce, zgodnie z obowiązującymi przepisami kodeksu pracy – co do zasady – osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę na pełen etat, świadczy pracę przez 8 godzin na dobę i przeciętnie przez 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy przy okresie rozliczeniowym, który nie może być dłuższy niż 4 miesiące. Odmienności w tym zakresie występują w przypadku obowiązywania u konkretnego pracodawcy innych systemów i rozkładów czasu pracy, będących wariacjami systemu podstawowego.

– 4-dniowy tydzień pracy nie jest traktowany więc jako coś standardowego, niemniej jest to rozwiązanie jak najbardziej możliwe i dopuszczalne. Art. 129 kp pozwala tak zbudować tydzień pracy, aby dostosować harmonogramu pracy do potrzeb pracodawcy i pracownika i uwzględnieniu branży, w której działają – wyjaśniono.

Ekspertka podkreśla w przesłanym komunikacie, że obowiązujące przepisy umożliwiają skrócenie czasu wykonywanych obowiązków zawodowych zarówno w wymiarze tygodniowym jak i miesięcznym, przy zachowaniu wynagrodzenia na niezmienionym – i co fundamentalne dla pracowników – nieobniżonym poziomie.

Co ważne, skrócenie czasu pracy (w ramach pełnego etatu, mimo faktycznego wykonywania pracy krócej niż średnio 40 godzin w tygodniu) może odbyć się bez uszczerbku dla przysługującego pracownikom minimalnego wymiaru odpoczynku dobowego i tygodniowego, jak również bez konieczności dokonywania zmian w zakresie urlopów wypoczynkowych.

Aby sprostać oczekiwaniom rynku pracy, zapowiadana nowelizacja ustawy powinna umożliwić nie tylko pracę w wymiarze mniejszym niż 5 dni w tygodniu, ale również skrócenie pracy w ciągu dnia poniżej 8 godzin. Docelowo pomocna mogłaby okazać się również większa elastyczność w zakresie okresów rozliczeniowych.

Pracownicy w Polsce do modelu 4-dniowego tygodnia pracy wydają się przekonani. Jak wynika z „Barometru Polskiego Rynku Pracy” Personnel Service, jako dowolny benefit płacowy lub pozapłacowy, który chcieliby otrzymać pracownicy, 4-dniowy tydzień pracy z 28 proc. wskazań znalazł się na trzecim miejsc, tuż za podwyżką oraz premią. Zupełnie inaczej wygląda to z perspektywy przedsiębiorstw, ponieważ w tym przypadku co dziesiąte przedsiębiorstwo wskazuje, że zamierza wdrożyć 4-dniowy tydzień pracy.

Eksperci Personnel Service wskazują, że 4-dniowy tydzień pracy dla pracowników jest możliwy, ale pod dwoma warunkami. Po pierwsze, tego typu rozwiązanie musiałoby obowiązywać co najmniej na poziomie europejskim. W przeciwnym razie kraje, które zdecydowałyby się na ten system pracy, mogłyby stracić przewagę konkurencyjną wobec państw działających w aktualnie obowiązującym standardzie. Po drugie, kluczowe jest ustawodawstwo, które wprowadza 7-dniowy tydzień pracy dla firm, a dla pracowników 4-dniowy.

– Optymalnym rozwiązaniem, i co istotne możliwym, jest wprowadzenie 7-dniowego tygodnia pracy dla firm, a dla ludzi 4-dniowego. To oznacza, że nie istniałby weekend w takim klasycznym rozumieniu jak teraz. Każdy miałby swoje 3 dni wolnego w innym momencie, bo ludzie pracowaliby na zmiany, np. od poniedziałku do czwartku i następnie od czwartku do niedzieli – tłumaczy w rozmowie ze Strefą Biznesu Monika Banyś, ekspertka rynku pracy, Personnel Service.

– Jeżeli w jakimś przedsiębiorstwie możliwe jest skrócenie czasu pracy bez zmniejszenia produkcji to można to zrobić, ale w przypadku ustawowego skrócenia czasu pracy i w konsekwencji obniżenia dochodów pracowników osoby szczególnie pracowite i ambitne będą bardziej skłonne do emigracji do państw, które nie utrudniają mieszkańcom drogi do dobrobytu – wskazują przedstawiciele Konfederacji Lewiatan.

Jednocześnie dodają, że Francuzi po skróceniu czasu pracy nie emigrowali masowo, bo trudno im było znaleźć kraj oferujący lepsze warunki życia, ale Polacy mogą wybierać, bo w wielu krajach standard życia jest wyższy. Nasilenie emigracji, z natury rzeczy przede wszystkim osób młodych, co ich zdaniem, dla naszego starzejącego się społeczeństwa byłoby tragedią.

– Nie możemy również liczyć na szybki wzrost produktywności, który zrównoważyłby skrócenie czasu pracy, ponieważ zależy on przede wszystkim od udziału inwestycji w PKB, a ten utrzymuje się na poziomie poniżej 20 proc., wobec potrzeb przekraczających 25 proc. Niska, jak na Europę, wydajność pracy w naszym kraju wynika przede wszystkim ze skromnych zasobów kapitału i w konsekwencji z braku zaawansowanych technologii i nowoczesnego sprzętu – podkreśla Jeremi Mordasewicz, z, doradca zarządu Konfederacji Lewiatan.

To prawda, że pracujemy dłużej niż Niemcy czy Francuzi, ale pamiętajmy, że jesteśmy społeczeństwem na dorobku. Niemcy, Francuzi czy Skandynawowie mogą pozwolić sobie na krótszą pracę, bo ich przedsiębiorstwa dysponują kilkukrotnie większym kapitałem na jednego pracownika niż nasze firmy. Dlatego tak ważne jest gromadzenie kapitału i inwestowanie w rozwój nowych produktów i technologii, informatyzację i automatyzację produkcji, rozwój sieci zbytu.

– I jeszcze na koniec jedno zdanie o wpływie skrócenia czasu pracy na inflację. Skrócenie czasu pracy bez adekwatnego zmniejszenia wynagrodzeń byłoby silnym impulsem inflacyjnym, ponieważ część wynagrodzeń nie miałaby pokrycia w produkcji i usługach, a to jest właśnie źródłem inflacji. Nie ograniczajmy ustawowo czasu pracy, pozostawmy to do wspólnej decyzji pracodawców i pracowników – dodaje Mordasewicz.