Beta-karoten – właściwości i działanie na organizm. Najlepsze źródła beta-karotenu

Beta-karoten to związek chemiczny naturalnie wstępujący w produktach roślinnych. To przedstawiciel karotenoidów, a więc grupy substancji barwnikowych, które nadają tkankom roślinnym żółtą, pomarańczową i czerwoną barwę. Zagłębiając się bardziej w szczegóły, beta-karoten należy karotenoidów o charakterze prowitaminy A, podobnie jak alfa-karoten i beta-krypoksantyna. Wymienione związki są dla organizmu zapasowym źródłem tej witaminy, przy czym beta-karoten ma najsilniejsze działanie. Za sprawą enzymów wątrobowych i nienasyconych kwasów tłuszczowych zostaje przekształcony do witaminy A, która jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania ustroju. Jej funkcje to m.in. wzmacnianie odporności, narządu wzroku oraz dbanie o prawidłowe funkcjonowanie naskórka.

Beta-karoten to najbardziej aktywny izomer prowitaminy A i związek o silnym działaniu przeciwutleniającym. Słynie z właściwości wspomagających opalanie się i zachowanie skóry muśniętej słońcem. Warto wiedzieć, że dba o dobrą kondycję skóry, wspomaga narząd wzroku, a także funkcjonowanie układu odpornościowego.

Beta-karoten można dostarczyć do organizmu uwzględniając w diecie produkty, które są naturalnym jego źródłem. Zapewniają go produkty roślinne o żółtej, pomarańczowej oraz czerwonej barwie skórki i miąższu, a także zielone warzywa. Te wbrew pozorom również zawierają beta-karoten, lecz jego barwę maskuje chlorofil, czyli barwnik zielony.

Najbogatszym naturalnym źródłem beta-karotenu są:

• sok z marchwi,
• brzoskwinie,
• nektarynki,
• grejpfruty,
• morele świeże,
• morele suszone,
• słodkie ziemniaki (bataty),
• arbuz,
• owoce kaki (persymona),
• pomarańcze,
• melony,
• dynia,
• czerwona papryka,
• natka pietruszki,
• koperek,
• pomidory,
• cykoria,
• szpinak,
• fasolka szparagowa,
• sałata,
• jarmuż.

WAŻNE! Przyswajalność beta-karotenu umożliwia tłuszcz. Dlatego produkty zapewniające ten związek należy spożywać w towarzystwie oleju, orzechów, pestek lub nasion. Sok z marchewki warto więc zagryźć kilkoma orzechami.

Beta-karoten w tabletkach zawiera syntetyczną formę tego związku. W przeciwieństwie do produktów roślinnych, w których występują także inne związki zaliczane do karotenoidów oraz witaminy i składniki mineralne, beta-karoten w tabletkach zawiera czysty związek. Ze zdrowotnego punktu widzenia, korzystniejsze jest spożywanie pokarmów, niż tabletek.

Najważniejszą zdrowotną właściwością beta-karotenu jest działanie przeciwutleniające. Polega ono na ochronie komórek i tkanek organimu przed szkodliwym wpływem wolnych rodników. To bardzo reaktywne cząstki, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie organizmu, przyczyniając się do wielu chorób. Ich przykładami są choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby neurodegeneracyjne, a także choroby nowotworowe.

Beta-karoten a choroby serca
Beta-karoten działa prewencyjnie, przeciwko miażdżycy naczyń krwionośnych, bowiem spożywanie produktów bogatych w ten związek pomaga obniżyć poziom "złego" cholesterolu LDL, natomiast zwiększyć stężenie cholesterolu frakcji HDL. Tym samym chroni przed powikłaniami miażdżycy, a więc zakrzepicą, udarem mózgu i zawałem serca.

Beta-karoten na mocny wzrok
Beta-karoten ma korzystny wpływ na narząd wzroku. W organizmie zostaje przemieniony do witaminy A, która buduje rodopsynę. To światłoczuły barwnik obecny w pręcikach zlokalizowanych na siatkówce oka, który warunkuje prawidłowe widzenie w ciemności. Ponadto badania naukowe wykazały, że dieta bogata w beta-karoten zmniejsza częstość występowania niektórych chorób oczu, m.in zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej.

Beta-karoten na piękną skórę
Beta-karoten jest pomocny w leczeniu trądziku pospolitego (terapia retinoidami, czyli pochodnymi witaminy A). Chroni skórę przed niekorzystnym wpływem promieniowania UV podczas słonecznych dni działając jak naturalny filtr ochronny. Dzięki witaminie A oraz witaminie D skóra podczas opalania nabiera pięknego brązowego odcienia, co zapobiega powstawaniu plam i nieestetycznych przebarwień. Ten związek chroni komórki przed starzeniem się i opóźnia występowania zmarszczek.

Beta-karoten na odporność ze stali
Beta-karoten stymuluje układ odpornościowy i przyczynia się do ochrony go przed drobnoustrojami. Składnik ten ma również działanie wspomagające skórę, bowiem uczestniczy w syntezie pod wpływem promieniowania słonecznego, ochronnej melaniny oraz nasila procesy regeneracyjne tkanek. Działa wzmacniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, co chroni przed infekcjami i zapobiega rozedmie płuc.

Beta-karoten na nowotwory
Badania naukowe potwierdziły, że spożywanie produktów bogatych w beta-karoten i suplementacja prowitaminy A może mieć duże znaczenie w profilaktyce zmian nowotworowych w przypadku raka krtani, przełyku, jamy ustnej i pęcherza moczowego. Nie jest natomiast korzystna suplementacja prowitaminy A w przypadku osób palących papierosy – może to zwiększać ryzyko rozwoju nowotworu płuc.

Czytaj: Retinol zakazany? Tych kosmetyków wkrótce już nie kupisz. Unia Europejska zabrania sprzedaży konkretnych produktów z uwagi na bezpieczeństwo

Beta-karoten jest związkiem szeroko rozpowszechnionym w produktach spożywczych, które powinny stanowić bazę codziennej zdrowej diety. Zamiast sięgać po tabletki z beta-karotenem, warto najpierw postawić na jego naturalne źródła, a więc warzywa i owoce! Ich wyższość polega również na tym, że zapewniają błonnik pokarmowy, potas i witaminę C, oraz szereg substancji biologicznie czynnych, które mają korzystny wpływ na zachowanie zdrowia.

Żywność bogata w beta-karoten powinna być obecna w diecie każdego, a szczególnie osób zmagających się z fotodermatozami, czyli chorobami skóry spowodowanymi ekspozycją na światło słoneczne i pokrzywkami świetlnymi.

Beta-karoten wskazany jest także dla poprawienia kondycji skóry, ponieważ stymuluje produkcję włókien kolagenowych i regeneruje zniszczone włókna, chroniąc skórę przed powstawaniem zmarszczek, w tym przed fotostarzeniem na skutek promieniowania UV. Przed planowanym urlopem w słonecznym miejscu warto jest na dwa tygodnie wcześniej rozpocząć suplementację beta-karotenu (najlepiej w postaci naturalnej, pijąc każdego dnia szklankę sok z marchewki). W ten sposób przygotujemy skórę na zwiększoną dawkę promieniowania słonecznego.

Należy jednak pamiętać, że stosowanie prowitaminy A nie zastąpi kremu z filtrem. Ochrona zapewniania przez beta-karoten to tylko SPF=2.

Wskazany jest na diecie osób z zaburzeniami widzenia o zmierzchu, bowiem witamina A, do której przekształcany jest w organizmie beta-karoten, wchodzi w skład barwnika wzrokowego w siatkówce oka, który pozwala widzieć w półmroku. Powinien stanowić element profilaktyki zwyrodnienia plamki żółtej, która u osób w podeszłym wieku może prowadzić do utraty wzroku. Chroni również przed rozwojem zespołu suchego oka, który prowadzi do uszkodzenia soczewki i zaćmy.

Beta-karoten pomaga obniżyż poziom cholesterolu LDL, dlatego zalecany jest w profilaktyce antymiażdżycowej. Zmniejsza ryzyko udaru i zawału serca.

Beta-karoten to związek, co do którego nie ma określonych zaleceń dotyczących minimalnych zalecanych dawek, oraz przestróg w odniesieniu do nadmiernych ilości, które mogłyby być niebezpieczne dla zdrowia. Beta-karotenu w zasadzie nie można przedawkować, ponieważ organizm przetwarza do witaminy A tylko taką jego ilość, jakiej potrzebuje. Z tego wynika jego bezpieczeństwo dla kobiet w ciąży.

Witamina A ma działanie teratogenne (czyli szkodliwe na rozwijający się w łonie matki płód), natomiast beta-karoten nie.

Spożywanie każdego dnia soku z marchwi, jedzenie marchewki, a także innych warzyw i owoców o pomarańczowym zabarwieniu można doprowadzić do tzw. żółtaczki marchwiowej. W takiej styuacji skóra, zwłaszcza na wewnatrznych częściej dłoni, nabiera żółtego odcienia. Ten stan nie zagraża zdrowiu i mija po ograniczeniu ilości beta-karotenu w diecie.

Beta-karoten w tabletkach należy przyjmować zgodnie z zaleceniami producenta lub lekarza, choć znacznie lepiej czerpać go ze źródeł naturalnych. Porlaty zawierają one obok beta-karotenu także inne substancje biologicznie czynne.

Przeciwwskazaniem do przyjmowania tabletek z beta-karotenem jest nadwrażliwość na tę substancję, a także ciężka niewydolność wątroby i nerek. Przy poważnym przedawkowaniu beta-karotenu może pojawić się biegunka i ból brzucha. Taka sytuacja jest możliwa wyłącznie po spożyciu zdecydowanie wyższych dawek niż zalecenia producenta, odnośnie zażywania tabletek z beta-karotenem. Beta-karotenu z naturalnych źródeł nie można go przedawkować.

Beta-karoten w ciąży jest całkowicie bezpieczny – przedawkowanie beta-karotenu nie powoduje przedawkowania witaminy A, co może być w ciąży niebezpieczne. W przypadku wątpliwości przyszła mama powinna skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Ostrożnie do suplementacji beta-karotenu powinni podchodzić palacze tytoniu. Suplementacja beta-karotenu w dawce 20 mg/dobę nie tylko nie chroni w ich przypadku przed rakiem płuc, ale wręcz może zwiększać ryzyko rozwoju tego nowotworu. Nie zaleca się zatem suplementacji beta-karotenu osobom palącym papierosy. Natomiast spożywanie warzyw i owoców zasobnych w karotenoidy, w tym w beta-karoten, zmniejsza ryzyko rozwoju raka, w tym raka płuc.

Źródło:

• Gwóźdź E., Gębczyński P.: Owoce pomidora źródłem karotenoidów. Medycyna Rodzinna, 2017