Będę tak traktować jeńców, jak sam chciałbym być traktowany, gdybym trafił do niewoli

Urodzony w 1880 roku w Glatz, czyli w dzisiejszym Kłodzku, pułkownik Lindeiner od samego początku był związany z wojskiem. Jego kariera wojskowa przebiegała bardzo szybko. Uczestniczył w działaniach I wojny światowej, w czasie których kilkukrotnie został ranny.
Po zakończeniu wojny przeprowadził się do Holandii i zajął się szeroko pojętym biznesem. Ze względu na znajomość kilku języków obcych podróżował – bywał w Stanach Zjednoczonych i w całej Europie Zachodniej. W 1938 roku został ponownie powołany do wojska – tym razem do Luftwaffe, czyli niemieckich sił powietrznych. W początkowej fazie II wojny światowej Lindeiner był jednym z najbliższych współpracowników Hermanna Göringa; został m.in. członkiem sztabu Luftwaffe. Odpowiadał za sytuację w Wielkiej Brytanii, zajmując się analizą poczynań RAF-u, czyli lotnictwa brytyjskiego i sporządzał związane z tym raporty.

Obóz jeniecki dla oficerów lotnictwa alianckiego
Niestety, raporty Lindeinera nie zawsze spełniały oczekiwania najwyższych władz. Pułkownik zaczął się stopniowo wycofywać z pracy w sztabie generalnym. Ostatecznie został przeniesiony do ambasady niemieckiej w Lizbonie, a potem (w 1942 roku) został komendantem Stalagu Luft 3 w dolnośląskim Żaganiu, nowo powstałym obozie dla lotników alianckich.
Zgodnie z Konwencją Genewską podpisaną przez Niemcy hitlerowskie na terenie III Rzeszy tuż przed wybuchem II wojny światowej powstawała sieć obozów jenieckich. To wymuszała właśnie Konwencja, która wyraźnie precyzowała, w jaki sposób należy traktować jeńców wojennych. Armia niemiecka, czyli Wehrmacht, zbudowała całą sieć stalagów i oflagów przeznaczonych dla żołnierzy wojsk lądowych. Dodatkowo Luftwaffe, czyli lotnictwo niemieckie, stworzyło swoją odrębną sieć obozów przeznaczonych wyłącznie dla zestrzelonych lotników. Jeden z nich powstał w 1942 roku w Żaganiu na Dolnym Śląsku, ówczesnym Sagan.
Był to obóz oficerski przeznaczony dla oficerów lotnictwa alianckiego, w którym w styczniu 1945 roku przebywało ponad 10 tysięcy lotników. Idea takich obozów była pomysłem Hermanna Göringa, który sam będąc pilotem w czasie I wojny światowej, chciał mieć lotników w swoich obozach. Stąd pomysł stworzenia obozów jenieckich wyłącznie dla pilotów, lotników alianckich zestrzelonych nad Europą.

Idea takich obozów była pomysłem Hermanna Göringa, który sam będąc pilotem w czasie I wojny światowej, chciał mieć lotników w swoich obozach. Stąd pomysł stworzenia obozów jenieckich wyłącznie dla pilotów, lotników alianckich zestrzelonych nad Europą.

Tak każe Konwencja Genewska!
Zgodnie z Konwencją Genewską w obozach jenieckich powinny być zaspokajane potrzeby intelektualne i duchowe jeńców wojennych, dlatego Czerwony Krzyż i YMCA (Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej) dosyłały do obozów sprzęt sportowy, książki, przeróżnego rodzaju gry i zabawy, gramofony czy płyty.
Na miejscu kwitło życie kulturalne, funkcjonowały m.in. teatry obozowe. W każdym obozie istniało też boisko sportowe. Były przeprowadzane różnego rodzaju rozgrywki, więc życie jeńców rzeczywiście było – można powiedzieć – znośne jak na warunki wojenne.
Jeńcy cieszyli się tam sporą swobodą – obozy były w zasadzie zarządzane przez nich samych. Każdym sektorem dowodził tak zwany starszy obozowy, którym zwykle był jeniec w randze pułkownika. Poza tym każdy barak miał swojego dowódcę, a w nim każdy pokój – swojego. W obozie obowiązywała hierarchia stricte wojskowa.
Niemcy niespecjalnie ingerowali w życie wewnętrzne. W sytuacjach, w których pojawiało się podejrzenie, że są organizowane jakieś ucieczki, że są kopane tunele, baraki były kontrolowane, a pokoje – starannie sprawdzane. Natomiast generalnie sektorem zarządzali sami jeńcy.

Dać ludziom to, do czego mają prawo
Pod koniec 1944 roku w Stalagu Luft 3 więzionych było ponad 10 tysięcy lotników. Obóz podzielono na sektory. W sektorze północnym, zwanym brytyjskim, przebywało w tym czasie około 1500 lotników angielskich, kanadyjskich, nowozelandzkich, Polaków (było ich ponad 100), Czechów oraz innych narodowości. Było tam też prawie 7 tysięcy Amerykanów w pozostałych sektorach. W Żaganiu przebywali również lotnicy narodowości żydowskiej oraz ciemnoskórzy. W RAF-e latał jeden Chińczyk, który też trafił do obozu. Wszyscy ci żołnierze – bez względu na swoje pochodzenie, wyznanie, narodowość – byli traktowani jednakowo, bez żadnych różnic.
Obozem zarządzał pułkownik Friedrich Lindeiner, natomiast de facto głównym administratorem był jego zastępca – Gustav Simoleit, przedwojenny profesor pedagogiki, historii, geografii i etnologii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Lęborku. To człowiek wykształcony, który mówił płynnie w kilku językach. Obydwaj panowie – i Lindeiner, i Simoleit – rzeczywiście stworzyli tutaj godziwe warunki życia, pomimo panującej na zewnątrz okrutnej wojny.
Jednym z niezbywalnych praw jeńców było to do otrzymywania korespondencji – do wysyłania listów do rodziny i odbierania tych z domu. Oczywiście cała korespondencja podlegała cenzurze. W pewnym momencie pojawił się jednak problem z jeńcami polskimi, bo po prostu nie było polskiego cenzora. Jak go rozwiązać? Na pomysł wpadł major Simoleit, zastępca komendanta, który znał język polski, więc zgłosił się na ochotnika do cenzurowania listów. Dzięki niemu Polacy zaczęli otrzymywać korespondencję z domu.
Podobny problem dotyczył lotników z ówczesnej Czechosłowacji. I tutaj również ukłony należą się Gustawowi Simoleitowi, który co prawda nie znał języka czeskiego, ale zaopatrzył się w podręcznik gramatyki czeskiej, słownik i zaczął cenzurować korespondencję dla lotników czechosłowackich.

Jednym z niezbywalnych praw jeńców było to do otrzymywania korespondencji – do wysyłania listów do rodziny i odbierania tych z domu. Oczywiście cała korespondencja podlegała cenzurze. W pewnym momencie pojawił się jednak problem z jeńcami polskimi, bo po prostu nie było polskiego cenzora. Jak go rozwiązać? Na pomysł wpadł major Simoleit, zastępca komendanta, który znał język polski, więc zgłosił się na ochotnika do cenzurowania listów. Dzięki niemu Polacy zaczęli otrzymywać korespondencję z domu.

Rosjanie i Żydzi traktowani po ludzku
Żagański obóz był wyjątkowy, bo pojawili się w nim nawet jeńcy radzieccy, którzy w czasie II wojny światowej byli bardzo źle traktowani w innych obozach jenieckich. Wszystko ze względu na to, że Stalin nie podpisał Konwencji Genewskiej. Uważał, że jeńcy wojenni to tchórze i zdrajcy. Pułkownik Lindeiner, dowódca Stalagu Luft 3 sprowadził do Żagania około 100 jeńców (lotników) radzieckich z likwidowanego Stalagu Luft 2 w Łodzi. Rosjanie zostali najpierw odkarmieni i wyleczeni, a następnie zakwaterowani w jednym z sektorów obozu. Komendant wykorzystywał ich jako robotników zajmujących się na terenie obozu niezbędnymi pracami gospodarczymi.
Profesor Gustav Simoleit, czyli major Gustav Simoleit, administrował bezpośrednio obozem. W zakresie jego obowiązków znajdowały się tak przykre wydarzenia, jak na przykład pogrzeby. W żagańskim obozie nie było ich wiele – na miejscowym cmentarzu odbyło się tylko 6 pochówków jenieckich. Wszystkie pogrzeby lotników odbywały się zgodnie z pełnym ceremoniałem wojskowym, a więc z asystą niemiecką, z salwą honorową, łącznie ze składaniem kwiatów przez delegacje niemieckie.
Do wyjątkowej sytuacji doszło w 1944 roku, kiedy w obozie postrzelony został jeden z jeńców pochodzenia żydowskiego. Pojawił się poważny problem: jak potraktować jego pogrzeb, tym bardziej, że dowództwo Luftwaffe generalnie zakazało już wtedy pochówków z honorami wojskowymi. Mimo tego Gustav Simoleit przeprowadził ten pogrzeb zgodnie z ceremoniałem wojskowym, bez jakichkolwiek zmian.

Ucieczka obowiązkiem
Ucieczka z obozu jenieckiego była traktowana jako obowiązek każdego żołnierza (szeregowego, podoficera czy oficera). Działo się tak tym bardziej że za próbę wydostania się z obozu nie groziła jakaś drastyczna kara. Ucieczka była traktowana jako naruszenie dyscypliny wojskowej i przewidywano za to 14 dni aresztu. Dlatego takich prób zdarzyło się wiele, choć większość była z góry skazana na niepowodzenie.
Mimo tego jeńcy uciekali. Dlaczego? Każda, nawet najmniejsza próba ucieczki z obozu była formą walki z wrogiem, miniaturową akcją dywersyjną, operacją wojskową. Najpopularniejszym sposobem wydostania się z obozu w przypadku Żagania był podkop – ze względu na piaszczysty grunt w tym regionie. W ramach słynnej Wielkiej Ucieczki, która miała miejsce w marcu 1944 roku w Żaganiu kopano aż trzy takie tunele. Wejścia do nich znajdowały się wewnątrz ceglanych fundamentów pod piecami, których repliki można zobaczyć w Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu.
W 1944 roku jeńcy wykopali 110-metrowy tunel na głębokości prawie 9 metrów, którego wejście znajdowało się pod takim właśnie piecem. Na wolność próbowano wydostać aż 200 lotników, przy czym z powodu różnych niepowodzeń w trakcie ucieczki, na wolność wydostało się jedynie 76, a tylko 3 faktycznie przedostało się przez Szwecję do Anglii. 50 uczestników Wielkiej Ucieczki na specjalny rozkaz Hitlera zostało rozstrzelanych przez Gestapo – głównie na terenie Dolnego Śląska. Natomiast 23 pojmanych uciekinierów odstawiono z powrotem do Żagania, bądź innych stalagów. Wszyscy oni szczęśliwie doczekali końca wojny.

Himmler czyha na Lindeinera
Jedną z ofiar Wielkiej Ucieczki był sam komendant obozu, pułkownik Friedrich Lindeiner, który dosłownie następnego dnia został zdjęty ze stanowiska. Władze obozowe w ogóle zostały odsunięte od sprawy, którą przejęło Gestapo. Najpierw przesłuchiwało cały personel obozowy. Komendant Lindeiner dostał zakaz opuszczania stalagu, następnie został przeniesiony do swojej rezydencji pod Żaganiem, gdzie przebywał w areszcie domowym. Ostatecznie został skazany na rok więzienia. Tak naprawdę chodziło o to, że władze nie tolerowały postawy Lindeinera, który dbał o los jeńców. Podobno sam Heinrich Himmler szukał jakiegoś haka na Lindeinera. I Wielka Ucieczka była właściwie takim wydarzeniem, które przesądziło o karierze pułkownika.

Tak naprawdę chodziło o to, że władze nie tolerowały postawy Lindeinera, który dbał o los jeńców. Podobno sam Heinrich Himmler szukał jakiegoś haka na Lindeinera. I Wielka Ucieczka była właściwie takim wydarzeniem, które przesądziło o karierze pułkownika.

Pułkownik nie dostał się ostatecznie do więzienia – dzięki znajomościom i koneksjom udało mu się stworzyć fałszywą historię choroby. Ostatecznie wylądował w szpitalu psychiatrycznym w Zgorzelcu, w którym spędził rok. Pod koniec stycznia 1945 roku został stamtąd wypisany. Wrócił do Żagania i został zastępcą komendanta obrony miasta. Po tym, jak komendant został zabity w trakcie walk, sam Lindeiner przejął jego obowiązki, został też ranny. Udało mu się wydostać z Żagania, przedostać w okolice Lipska, gdzie wylądował w szpitalu i tam doczekał nadejścia sił amerykańskich w kwietniu 1945 roku. Lindeiner sam został teraz jeńcem wojennym.

Dobro zawsze wraca
Jeniec Lindeiner spędził dwa lata w obozie jenieckim w Anglii. W 1947 roku wrócił do Niemiec w okolice Frankfurtu nad Menem. Po zakończeniu II wojny światowej wielu jeńców amerykańskich pozostawało ciągle w służbie w siłach powietrznych, a wielu z nich stacjonowało w Niemczech Zachodnich. Jeden z nich, generał Delmar Spivey, który był dowódcą jednego z sektorów amerykańskich Stalagu Luft 3, postanowił odnaleźć komendanta Friedricha Lindeinera po wojnie i zobaczyć, co się z nim dzieje. Udało mu się.
Najpierw panowie zaczęli ze sobą korespondować. Jak się okazało, pułkownik stracił wszystko: majątek, dom, żył w biedzie. Amerykanie zaczęli mu pomagać, wysyłając paczki żywnościowe i odzież. Później za jego pośrednictwem skontaktowali się też z majorem Gustawem Simoleitem, czyli zastępcą komendanta obozu i pomogli mu znaleźć pracę. Simoleit pracował na początku jako magazynier w magazynie YMCA w Bawarii, a potem właściwie stworzył system edukacyjny w tym niemieckim landzie.
Te kontakty były utrzymywane przez wiele lat. Zarówno zastępcę komendanta, jak i samego Lindeinera oraz niektórych wartowników ze Stalagu Luft 3 zapraszano na powojenne zloty byłych alianckich lotników organizowane w Stanach Zjednoczonych, Anglii i Kanadzie. W ten sposób dawni jeńcy odwdzięczyli się komendantowi i jego ludziom za to, że w trakcie wojny traktowali ich po ludzku.

Amerykanie zaczęli mu pomagać, wysyłając paczki żywnościowe i odzież. Później za jego pośrednictwem skontaktowali się też z majorem Gustawem Simoleitem, czyli zastępcą komendanta obozu i pomogli mu znaleźć pracę. Simoleit pracował na początku jako magazynier w magazynie YMCA w Bawarii, a potem właściwie stworzył system edukacyjny w tym niemieckim landzie.
Te kontakty były utrzymywane przez wiele lat. Zarówno zastępcę komendanta, jak i samego Lindeinera oraz niektórych wartowników ze Stalagu Luft 3 zapraszano na powojenne zloty byłych alianckich lotników organizowane w Stanach Zjednoczonych, Anglii i Kanadzie.

Bo tak było przez cała wojnę – Lindeiner szanował jeńców, ale też oni szanowali komendanta Stalagu. I traktowali go z poważaniem. To pokazuje, że nawet w tak okrutnych czasach można zachować ludzką twarz i szanować wroga swego.

Opowiedział Marek Łazarz, dyrektor Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu
Wysłuchał i opracował Maciej Sas