Batalion Obrony Narodowej "Sosnowiec" bronił Śląska przed Niemcami we wrześniu 1939 [HISTORIA DZ]

Z rejonu Śmiłowic pod Mikołowem aż pod Tomaszów Lubelski - taką drogę we wrześniu 1939 r. przebyli żołnierze Batalionu Obrony Narodowej "Sosnowiec". To niejedyny wrześniowy wątek sosnowiecki, bo batalion walczył w składzie 55 Dywizji Piechoty rezerwowej, dowodzonej przez urodzonego w Sosnowcu płka Stanisława Kalabińskiego. Niedawno doczekał się on ronda swojego imienia w stolicy Zagłębia. Jednak zarówno jego nazwisko, jak i sama formacja pozostają do dzisiaj praktycznie nieznane w Sosnowcu.

Skąd wziął się batalion? Od 1935 r. w Wojsku Polskim zaczyna się poważnie myśleć o powołaniu oddziałów obrony terytorialnej pod nazwą Batalionów Obrony Narodowej. Jeden z najzdolniejszych ówczesnych wojskowych, gen. Tadeusz Kutrzeba, przedstawił projekt stworzenia jednostek, które miałyby wspierać regularne wojsko. Na Śląsku i w Zagłębiu było wówczas wielu rezerwistów tuż po wojsku i mężczyzn w wieku poborowym, których wojsko mogło w ten sposób zagospodarować.

Bataliony Obrony Narodowej organizowano wzdłuż całej długości polskiej granicy. Od Postaw po Stanisławów i od Kościerzyny po Żywiec - między innymi właśnie w Sosnowcu.

Pod względem organizacyjnym i wyposażenia Bataliony Obrony Narodowej dzieliły się na pięć typów. Ten sosnowiecki został batalionem typu III. Takie formacje zostały uzbrojone w broń produkcji polskiej. Na jego wyposażeniu znajdowało się też: 46 koni, pięć wozów, dziesięć biedek (wózek dwukołowy, jednokonny, używany jako pojazd gospodarski i wojskowy), trzy kuchnie polowe, jeden samochód ciężarowy, cztery motocykle i 48 rowerów.

- Nie było praktycznie żadnej różnicy między BON "Sosnowiec" a wojskiem stałym. 95 proc. jego żołnierzy poszło na wojnę w hełmach, reszta w rogatywkach. Według regulaminowej struktury organizacyjnej, batalion powinien liczyć 608 żołnierzy. Ciekawym może być fakt, że formacje te odróżniały od regularnego wojska biało-czerwone prostokąty na kołnierzach - wyjaśnia Marcin Tutaj z Grupy Rekonstrukcji Historycznej GO "Śląsk", który bada dzieje sosnowieckiego oddziału.
W 1939 roku żołnierze batalionów byli mobilizowani - na podstawie niebieskich kart mobilizacyjnych - już od 24 sierpnia. Miejscem zbiórki były koszary im. Traugutta przy ul. Nowej (dziś ul. Ordonówny) na Starym Sosnowcu. Batalion "Sosnowiec" wraz z batalionami "Zawiercie" i "Katowice" wchodził w skład 201 Pułku Piechoty rezerwowej, którego dowódcą został ppłk Władysław Adamczyk urodzony w Straconce (obecnie dzielnica Bielska-Białej). Pułk był z kolei częścią 55 Dywizji Piechoty rez. (płk S. Kalabiński) i GO "Śląsk" z Armii "Kraków", dowodzonej przez gen. Antoniego Szyllinga.
[
Zagłębiakom przydzielono odcinek na tzw. Reducie Mikołowskiej w rejonie Śmiłowic. 1 września z powodzeniem odpierali oni niemieckie ataki. Kryzys pojawił się dalej, pod Wyrami. 2 września w wyniku kontrataku udało się odrzucić natarcie niemieckie - zmagania te nazwano bitwą wyrską. Mimo sukcesów polskiej obrony, w nocy z 2 na 3, żołnierze dostali rozkaz odwrotu, uniknęli w ten sposób okrążenia. Oddziały wycofują się przez Katowice, Sosnowiec w kierunku Mysłowic. 5 września podchodzą pod Kraków.

Możliwe, że na pamiątkę marszu odwrotowego 55 Dywizji Piechoty rezerwowej, główna ulica w sosnowieckiej dzielnicy Niwka otrzymała później obowiązującą do dzisiaj nazwę Wojska Polskiego.

Z Krakowa żołnierze kierują się na Proszowice, a następnie przez Kazimierzę Wielką i Wiślicę docierają do Stopnicy. Niemal bez przerwy toczą walki z niemieckimi oddziałami zmotoryzowanymi.

- Po ciężkim boju, Polakom udało się wyprzeć Niemców ze Stopnicy. Pod koniec walk, miało jednak miejsce niecodzienne zdarzenie - niemiecka orkiestra pułkowa, uznając miejscowość za zdobytą, wjechała na rynek autobusem. Zorientowawszy się w sytuacji Niemcy otworzyli ogień. Zostali jednak rozgromieni przez Polaków. Niemcy uznali to za złamanie prawa wojennego, a odpowiedzialnością obciążyli płka Kalabińskiego. Postawili go za to przed sądem. Przebywał w obozie w Buchenwaldzie i w więzieniu w Radomiu, gdzie 15 sierpnia 1941 r. został rozstrzelany - mówi Marcin Tutaj.

10 września, nadal wycofującym się pod naporem Niemców żołnierzom, przyszło przeprawić się przez Wisłę w okolicach Osieka. Gen. Szylling rozkazał, by sprzęt pozostawiono, a przez rzekę przeprawiła się piechota. Ostatecznie jednak 23. Batalion Saperów z Mysłowic zbudował most, dzięki czemu uratowano zarówno żołnierzy, jak i ciężkie uzbrojenie. Mysłowicka formacja otrzymała za ten wyczyn krzyż Virtuti Militari.
Po przekroczeniu Wisły żołnierze skierowali się w Lasy Janowskie, a potem w rejon Biłgoraja. 15 września osiągnęli wieś Ulów na przedpolach Tomaszowa. Szybko okazało się jednak, że są okrążeni przez Niemców. Próbowali przebijać się przez Tomaszów, by pomóc w obronie Lwowa, jednak bez powodzenia. Historia żołnierzy BON "Sosnowiec" kończy się w jednej z podtomaszowskich wiosek, w której Ukraińcy wydali Niemcom naszych żołnierzy.

W 2013 roku członkowie GRH GO "Śląsk" mieli okazję odwiedzić miejsce ostatniego boju zagłębiowskich żołnierzy. Jeden z mieszkańców tych terenów pokazał im wówczas nieśmiertelnik, na którym udało się odczytać m.in. napis "Będzin" oraz litery MOJŻ., oznaczające mężczyznę wyznania mojżeszowego.

***

Wojska niemieckie wkroczyły do Zagłębia Dąbrowskiego 4 września 1939 roku. Sosnowiec, Będzin, Czeladź i Dąbrowa Górnicza zostały włączone do III Rzeszy. Część powiatów zawierciań-skiego i olkuskiego znalazła się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Między 1939 a 1945 rokiem pojawiały się plany dotyczące zmian nazw miast i miasteczek w regionie. Wśród niemieckich propozycji znalazły się Bonerburg (Ogrodzieniec), Schlockau (Sławków), Warthenau (Zawiercie), Bendsburg (Będzin), Sewern (Siewierz), Haudorf (Poręba), Woldenstein (Włodowice), Mieren (Mierzęcice), Zinkberg (Bolesław), Ilkenau (Olkusz), Biberland (Bobrowniki), Bergenkirch (Gołonóg), Redenburg (Dąbrowa Górnicza), Lossenwald (Łosień). Zrealizowano tylko niektóre z tych pomysłów. Przemianowano m.in. Olkusz, Będzin i Zawiercie.

Dzieje BON "Sosnowiec" do dziś nie są do końca zbadane. Jeśli ktoś z naszych Czytelników ma wiedzę o jednostce lub jej żołnierzach, prosimy o kontakt z redakcją.

*Oceniamy prezydentów miast. Wielki plebiscyt DZ [GŁOSUJ NA TAK LUB NIE]
*QUIZ DZ: Czy znasz polskie komedie. Cytaty z kultowych filmów. Sprawdź się
*Miss siatkówki. Jak cheerleaderki zagrzewają siatkarzy do walki w mistrzostwach świata [ZDJĘCIA]
*Kto ma zagrać na meczu otwarcia stadionu Górnika Zabrze? ZAGŁOSUJ​