41. rocznica porozumień z 31 VIII 1980 roku. Władze nie zamierzały ich realizować

Podpisanie 31 VIII 1980 roku porozumień sierpniowych jest ważną datą w naszej historii, czy tylko kurtuazyjną rocznicą?
Oczywiście jest to ważna data w historii Polski i całego bloku państw znajdujących się pod dominacją Związku Radzieckiego. Podpisanie tych porozumień dało możliwość powołania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność, i była to pierwsza organizacja niezależna od komunistycznej władzy w tej części Europy. Stała się ona wkrótce wyjątkowym ruchem masowym. W dłuższej perspektywie wydarzenie to przyczyniło się do istotnych zmian politycznych w 1989. Najpierw wybuchły strajki w kraju z powodu kolejnej podwyżki cen żywności. Pierwsze strajki wybuchły w WSK PSL Mielec. Nie byłoby porozumień sierpniowych bez dwóch fal strajków. Pierwsza zaczęła się w lipcu na naszym terenie, w Mielcu. Te strajki miały podłoże ekonomiczne, wynikały głównie z podwyżki cen na mięso i wędliny, natomiast w sierpniu oprócz ekonomicznych postulatów pojawiły się też polityczne, czyli m.in. powołanie niezależnego związku zawodowego (w przyszłości przybrał on nazwę NSZZ Solidarność). W postulatach Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego zapisano też żądanie uwolnienia więźniów politycznych, wśród nich był działacz chłopski Jan Kozłowski z dawnego woj. tarnobrzeskiego.

Postulaty polityczne zostały sformułowane pod wpływem doradców, którzy przyjechali do Gdańska?
Także, ale nie tylko. Wynikały również z ogólnego oczekiwania robotników. Bywało tak, że to doradcy musieli stopować pewne zapędy robotników, bo były one w tym napiętym czasie, szczególnie w końcówce sierpnia 1980 roku, dość radykalne.

W podpisanych porozumieniach ze stroną rządową były postulaty wolnych sobót, zniesienia cenzury, jasna ścieżka awansów niezwiązana z nomenklaturą partyjną, urlopy macierzyńskie… czyli bardzo dojrzałe postulaty.
Tak, bardzo śmiałe. Mimo że w konstytucji PRL była zapewniona wolność słowa, to istniała cenzura, czyli mieliśmy w PRL do czynienia z wielkimi sprzecznościami i nadużyciami. Natomiast robotnicy upomnieli się o to, co już było zapisane w różnych aktach prawnych, m.in. właśnie w konstytucji. Dlatego domagali się wolności publikacji, własnych przekonań, uwolnienia więźniów sumienia. Trzeba zaznaczyć, że część tych postulatów była z góry skazana na niepowodzenie, pewne oczekiwania były niewspółmierne do możliwości ekonomicznych tamtego państwa.

Na przykład?
Np. żądano skrócenia czasu oczekiwania na własne mieszkania, obniżenia wieku emerytalnego kobiet do 50 lat. Kolejnym słusznym, ale mało realnym postulatem, był postulat zapewnienia miejsc w przedszkolach i żłobkach dla wszystkich dzieci. Podwyżka 2 tys. zł też była ogromną kwotą jak na ówczesne czasy. Był też zapis gwarantujący powiązania wielkości wynagrodzenia z rosnącą inflacją, co też było trudne do zrealizowania. Potrzebnym postulatem było też zobowiązanie państwa, że poprawi zaopatrzenie rynku, szczególnie w żywność.

W związku z tym, czy władze partyjne w ogóle zamierzały przestrzegać zawartych umów?
Bardzo ciekawe pytanie. Na podstawie zachowanych dokumentów historycznych i wypowiedzi pewnych świadków możemy przypuszczać, że władze nie zamierzały realizować podpisanych 31 VIII 1980 r. umów. Zgoda na podpisanie postulatów była zabiegiem taktycznym pozwalającym komunistycznym władzom kupić czas. Podpisanie miało świadczyć o dobrej woli rządzących, że nie chcą rozlewu krwi. Potajemnie jednocześnie rozpoczęli przygotowywania do siłowego rozwiązania konfliktu z robotnikami. Poczyniono pierwsze kroki zmierzające do stanu wojennego.