Architektura z PRL chroniona jak zabytki

ZOBACZ GALERIĘ ZDJĘĆ.

Pięćdziesiąt obiektów trafiło na pierwszą wrocławską listę cennych budowli z czasów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Będą odtąd pod bacznym okiem konserwatora zabytków.

Listę opracowali historycy sztuki z Uniwersytetu Wrocławskiego. Już wiadomo, że część wskazanych przez nich budynków stanie się chronionymi dobrami kultury, a najcenniejsze mogą zostać nawet wpisane na listy zabytków.

To oznacza, że nie będzie można ich wyburzyć ani dowolnie modernizować. Tak jak stało się to np. ze zrównanym niedawno z ziemią budynkiem poczty przy ul. Piłsudskiego, niedaleko placu Legionów (powstaje tam nowoczesny biurowiec), czy głogowskim mostem Przyjaźni z końca lat 40., który ktoś bez konsultacji pomalował na różowo.

Kolorystykę, malowidła czy układ zabudowy wokół najcenniejszych budynków PRL będzie od teraz zatwierdzał konserwator zabytków.
W jego biurze właśnie zaczęło się dokładne katalogowanie peerelowskich budowli. Każda będzie miała swoją kartotekę.
- Ocenimy je tak, jak to się robi np. z kościołami gotyckimi, i zobaczymy, jaka jest ich wartość - mówi Katarzyna Hawrylak-Brzezowska, miejski konserwator zabytków we Wrocławiu.

- Nikt nie zamierza walczyć o bloki na Popowicach, choć też znalazły się na liście. Ale już o budynki tzw. Manhattanu przy pl. Grunwaldzkim trzeba odpowiednio zadbać - mówi Agata Gabiś, doktorantka w instytucie historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim, współtwórczyni listy.

Spółdzielnia mieszkaniowa, do której należą wieżowce przy pl. Grunwaldzkim, właśnie planuje ich remont. Każdy projekt będzie musiał najpierw obejrzeć konserwator.
Oprócz budynków przy pl. Grunwaldzkim wśród najcenniejszych pamiątek PRL wymienia się też Dolmed przy Legnickiej, osiedle przy Górnickiego, trzonolinowiec przy skrzyżowaniu Kościuszki i Dworcowej czy galeriowiec przy ul. Kołłątaja.

- Zależy nam na tym, żeby zostały przywrócone do stanu pierwotnego. Te we własności gminy w miarę możliwości będziemy odnawiać. Modernizację innych zamierzamy wspierać - zapowiada Piotr Fokczyński, dyrektor wydziału architektury w magistracie.
Ale nie tylko Wrocław zaczął dostrzegać wartość budynków z tamtych lat. W regionie też zainteresowały konserwatorów. W Wałbrzychu nie same budowle, ale sposób wzornictwa.
- Mamy ciekawe przykłady wzornictwa mozaikowego, na które mamy oko. Dobrze zachowane są w Kłodzku i w kinie w Międzygórzu - wymienia Barbara Obelinda, miejski konserwator zabytków z Wałbrzycha.

W Jeleniej Górze i regionie, oprócz zabudowy osiedla Zabobrze, konserwatora zainteresowała tzw. Rotunda w Sosnówce i Bolesławcu. W okolicach Legnicy jest dużo ciekawych architektonicznie budowli militarnych, jak np. bunkier w Wilkocinie. To wielopoziomowa rosyjska baza łączności.

Wiele budowli z PRL ma dużą wartość
Z prof. Mirosławem Przyłęckim, byłym wojewódzkim konserwatorem zabytków, rozmawia Janusz Krzeszowski.

Mówił Pan kiedyś, że nie może przeboleć, iż w czasie odbudowy Legnicy nie udało się obronić miasta przed architekturą socrealizmu. Teraz podobne budynki we Wrocławiu mają być wpisane na listę dóbr kultury. Co Pan na to?

Zależało mi wtedy na odbudowie zabytkowych budynków sprzed wojny, a nie na budowaniu nowych. Niestety, nie udało się to, ale to już była decyzja wyższych urzędników. Z perspektywy lat i zmian w architekturze myślę, że wiele budowli powstałych po II wojnie światowej ma dużą wartość. Mogłyby znaleźć się na listach zabytków czy dóbr kultury. Jest to oczywiście możliwe. Zwłaszcza jeśli chodzi o kościoły. W ich projektach panowała nawet wtedy dowolność, która teraz jest cenna i oryginalna.

Co powinno jeszcze znaleźć się na takiej liście?

Przede wszystkim trzeba ustalić racjonalne kryteria. Na listę nie można wpisywać wszystkiego, co wybudowano w tamtych czasach, bo nie wszystko się nadaje. Decyzja nie będzie łatwa. Myślę np. o tzw. trzonolinowcu przy ul. Kościuszki. To ciekawa architektura. Plac Kościuszki też jest ciekawym rozwiązaniem, na pewno cennym.

Co z resztą? Może coś wartego uwagi znajdziemy też w innych miastach Dolnego Śląska?

Na pewno nie powinniśmy się spieszyć. Nie powinniśmy też wpisywać na listy dóbr kultury budowli masowo. Z obiektami, które powstały po 1980 r., też bym się zastanowił. Na Dolnym Śląsku ciekawy przypadek to część zabudowy Rynku w Jaworze, która została umiejętnie dobudowana do istniejących, starych kamienic.

Jaką widzi Pan przyszłość dla tych budowli?

Widziałem dobre pomysły np. we wschodnich Niemczech. Po pierwsze, takie budynki są tam modernizowane. Dodaje się do nich szkło i metale, a z drugiej strony nową architekturę dostosowuje się do ich stylu. Może warto pomyśleć o tym także u nas?

[email protected]
Czy architektura czasów PRL-u zasługuje na miano zabytków? Czekamy na e-maile.

1. Cmentarz Wojsk Radzieckich ul. Karkonoska/Wyścigowa, 1945-1947 r.
2. Zespół budynków Wydziału Mechanicznego Pwr, ul. I. Łukasiewicza 7-9 1949-1953 r.
3. Zespół budynków Wydziałów Budownictwa Lądowego i Elektrycznego Pwr, Plac Grunwaldzki 9-13, 1948-1955 r.
4. Budynek mieszkalno-usługowy ul. J. Piłsudskiego/ul. Stawowa 86, 1954 r.
5. Budynek mieszkalno-usługowy ul. J. Piłsudskiego 94-96, 1954 r.
6. Budynki mieszkalno-usługowe, tzw.Plac Młodzieżowy, ul. Świdnicka 2-8b, ul. Szewska 78,79,80,81, ul. Oławska 3-5, 1954-1955 r.
7. Budynki mieszkalne ul. Podwale 45-56 Witold Skowronek, Józef Hałas (mozaiki)
1955 r.
8. Wyższa Szkoła Rolnicza (pawilony + portiernia) pl. Grunwaldzki 47-51, 1956-1963 r.
9. Szkoła Podstawowa nr 71 ul. Podwale 57, 1955-1960 r.
10. Szkoła Podstawowa nr 84 ul. Ł. Górnickiego 20, 1958 r.
11. Szkoła Podstawowa nr 82 ul. Blacharska 13, 1958 r.
12. Galeriowiec mieszkalno-usługowy ul. H. Kołłątaja 9-12, 1958-1960 r.
13. Dom Naukowca pl. Grunwaldzki 15-21, 1958-1961 r.
14. Szkoła Podstawowa nr 43, 1960-1964 r.
15. Dom-igloo, ul. Moniuszki 33, 1960-1963 r.
16. Muzeum Architektury ul. Bernardyńska 5, 1961-1965 r.
17. Trzonolinowiec ul. T. Kościuszki 42-44, 1961-1967 r.
18. Galeriowiec mieszkalno-usługowy(rejon "Gajowice"), ul. Grabiszyńska 133-135, 1962-1964 r.
19. Zespół budynków Instytutów Matematyki i Chemii UWr, pl. Grunwaldzki 2-4, ul. F. Joliot-Curie 14, 1964-1972 r.
20. Wydział Budownictwa PWr pl. Grunwaldzki 11,1969-1973 r. (proj.), 1981 r.(bud.)
21. Domy atrialne ul. Akacjowa 13a,13b,13c, 1964-1972 r.
22. HUTMEN S.A. (i rzeźba Jagusia Mobile, przed wejściem), ul. Grabiszyńska 241, 1964-1970 r.
23. ZETO ul. Ofiar Oświęcimskich 7-13, 1965-1969 r.
24. Pawilony handlowe ul. Grabiszyńska 22-34, 128, 1965 r.
25. Zespół budynków Wydziału Elektroniki PWr, ul. Z. Janiszewskiego 7-17, 1967-1968 r.
26. Zespół mieszkaniowo-usługowy pl. Grunwaldzki 4-16, 1967-1973 r.
27. Kino "Warszawa" ul. J. Piłsudskiego 66, 1968-1973 r.
28. Budynek ZREMB-u ul. R. Traugutta 1-7, 1968-1971 r.
29. Cmentarz żołnierzy Polskich Park Grabiszyński - Oporów, 1968-1979 r.
30. Dom Kultury Budowlanych (teraz PWST),ul. Braniborska 59, 1969-1972 r.
31. Zakład Ozonowania Wody MPWiK ul. Na Grobli, 1972-1974 r.
32. Dolnośląskie Centrum Diagnostyki Medycznej Dolmed, ul. Legnicka 40, 1974-1977 r.
33. Domy studenckie "Kredka" i "Ołówek" ul. Grunwaldzka 69/pl.Grunwaldzki 30, 1980-1991 r.
34. Hotel Pielęgniarski ul. Ślężna 88-96,1985 r.
35. Mozaika w hallu na basenie ul. Teatralna 10-12, lata 60.
36. Neony - "Ubezpiecz mieszkanie w PZU", "Dobry wieczór we Wrocławiu", "ZOO", pl. T. Kościuszki, ul. J. J. Piłsudskiego, ul. Z. Wróblewskiego 1-5, Lata 60.
37. dzielnica mieszkaniowa "Plac PKWN" pl. Legionów, ul. Sądowa, ul. J. J. Piłsudskiego, ul. Tęczowa, ul. Prosta, ul. Pawłowa, ul. Grabiszyńska, pl. Muzealny, 1955-1965 r.
38. Osiedle mieszkaniowe WSM ul. Ł. Górnickiego 11-37, ul. H. Sienkiewicza 74-92, 1957-1959 r.
39. Plac Nowy Targ, pl. Nowy Targ/Piaskowa/Kraińskiego, 1957-1965 r.
40. Rejon Nowy Targ (budynki mieszkalno-usługowe i przedszkole przy ul. Nożowniczej), ul. Szewska 29-31, ul. Łaciarska 23-28, ul. Wita Stwosza 37-43, ul. Nożownicza 35, 1957-1965 r.
41. Osiedle WSM "Pod Jaworami" ul. Sudecka, ul. Jaworowa, ul. Lipowa, ul. Wiązowa, 1958-1959 r.
42. Zespół mieszkaniowy "Gajowice" (razem z zespołem szkół podstawowych nr 43 i liceum nr V), ul. Grabiszyńska, ul. Jemiołowa, ul. Żelazna, ul. Grochowa, 1959-1968 r.
43. Osiedle domków jednorodzinnych "Budowlani", ul. Agrestowa, ul. Czereśniowa, ul. Wojszycka, 1968-1972 r.
44. Osiedle Popowice ul. Niedźwiedzia, ul. Jelenia, ul. Rysia, ul. Legnicka, 1970-1977 r.
45. Osiedle Przyjaźni ul. Krzycka, ul. Przyjaźni, 1976-1980 r.
46. Osiedle Kuźniki ul. Hermanowska, ul. Koszalińska, ul. Sarbinowska, 1978-1981 r.
47. Kościół parafialny św. Ducha ul. Bardzka 2-4, 1972-1994 r.
48. Kościół parafialny św. Wawrzyńca ul. O. Bujwida 51,1978-1980 r.
49. Kościół parafialny Chrystusa Króla ul. Młodych Techników 17,1978-1991 r.
50. Kościół parafialny Matki Bożej Królowej Pokoju, ul. Wejherowska 49, 1980-1990 r.

ZOBACZ GALERIĘ ZDJĘĆ